Су тасқыны, негізінен жиі немесе ұзақ жауған жаңбырдан, қар мен мұздардың тез еруінен; теңіз суының тез еріп, жағалаулар мен өзен салаларына қалыптағыдан тым көп мөлшерде ағуынан; су қоймалары мен бөгендерді судың бұзып кету жағдайларынан, табиғи және жеке адамдардың кінәсінен де туындап жатады.
Мұз құрсаулары мен тау өзендерінің сағасынан шығуы кезінде ғана су тасқыны бір мезетте өтуі мүмкін. Ал басқа жағдайларда су басу қаупінің алдын алуға немесе дер кезінде қауіпсіздік шараларын қолдануға мүмкіндік бар.
Тұрғылықты жерлердегі су тасқыны қауіпсіздігін қамтамасыз ету, көбінесе, оның алдын алу шараларына байланысты болады. Жергілікті жер жағдайын, күн райының ерекшеліктерін және тарихын білген жағдайда су басу қаупін, оның қандай жерлерге дейін жететінін дәл тауып болжау қиын емес. Сонымен қатар гидрологиялық болжамдарға даүнемі назар аударып отыру қажет.
Егер сіз өзіңізді жекелеген қаупсіздік шараларымен қамтамасыз еткіңіз келсе:
Су толқынының бірінші соққысында-ақ құлап қалмайтын, мықты баспаналар мен жайлар тұрғызуыңыз;
Барлық отбасы мүшелерін жүзуге үйретуіңіз;
Жеке қайығыңыздың болуы (дұрысы екеу: біреуі-кәдімгі, ал екіншісі-үрлемелі);
Жақын маңдағы ең биік нүктемен таныс болуыңыз;
Жақындап келе жатқан апат жөнінде хабар беру жолдары мен тәсілдерін білуіңіз керек.
Егер сіз су басу аймағында қалған болсаңыз:
Үйдегі газ, электр көздерін және суды өшіру; жанып тұрған пешті сөндіру;
Үйдегі қымбат әрі бағалы заттар мен бұйымдарды жоғарғы қабатқа немесе шатырға шығару;
Терезелер сынбау үшін және үйге қалқып жүрген қоқыстар кірмеу үшін бірінші қабаттағы терезелер мен есіктерді тақтаймен немесе фанермен мықтап шегелеп жабу;
Үй жануарлары тұрған қоралардың есігіндегі ілгектерді ашып қою керек.
Су тасқыны аяқ астынан болған жағдайда, ең алдымен жылы әрі су өткізбейтін киім, көрпе, тамақ алыңыз және тұрғылықты жердің тарихында ешқашан су алмаған биік жерге шығыңыз. Егер ондай жер жоқ болса, онда қайықты және басқа да жүзіп шығуға болатын нәрселерді дайындаңыз.
Су тасқыны басылған соң үзілген немесе салбырап тұрған электр сымдарынан, бүлінген газ құбырларынан сақтану керек. Үйге кірмес бұрын оның су екпінінен кейін қандай жағдайда екенін білу қажет, құлауға шақ тұрған үйге кіру-қауіпті. Тасқын судан тауып алынған тамақтарды және сол судың өзін де пайдалануға болмайды.
Сел – бұл қысқа мерзімді, лай мен тас араласқан, таулы жерлерде болатын су тасқыны. Олар еріген қар мен мұздың, жауын-шашынның салдарынан тау өзендерінің тасуы негізінде болады. Қазақстанның таулы аймақтарындағы сел тасқындары жылдың жылы мезгілдерінде (мамыр-қыркүйек) болады.
Сел тасқынының биіктігі 10-20 метрге дейін барады. (жекелеген жағдайларда 40-50 метрге дейін жетеді), жылдамдығы тау өзендерінің жылдамдығына жақын (3-5 м/с артық). Сел тасқынынан аман қалу мүмкін емес, сондықтан сел қаупінің алдын алу шараларына үлкен мән беріледі.
Сел қаупінің белгілері:
Сел қаупі басым аймақта нөсер жаңбырдың жиі жаууы;
Ауа температурасының тез әрі ұзақ уақыт жылы болуының салдарынан таудағы көлдердін суға толып, сел қаупі бар өзендердің тасуы;
Көлдегі су деңгейінің тез төмендеуі немесе оның бетінде өзен дамбысын бұзатын қуыстың (воронка) пайда болуы.
Көл дамбысын бұзуға әкеліп соғатын жер сілкінуі.
Жақын қалған және міндетті түрде болатын сел басу қаупінің белгілері:
Теңіз-мұздақты кешендерде су жиналуын дәлелдейтін, сел қаупі бар арналарда судың тоқтап қалуы немесе бірден азаюы;
Сел қаупі бар арналардың жоғарғы жағында селге тән дауыс- гуілдің пайда болуы;
Селмен бірге төмен құлдилаған тастардың әсерінен жердің дірілдеуі;
Селдің алғашқы толқынынан пайда болған лас шаңнан тұратын бұлт пайда болуы;
Сел алдында жауатын таза емес, лай жауын.
Сел қаупі бар ауданда өзіңді қалай ұстау керек:
бұқаралық ақпарат құралдарының таудағы жағдай туралы хабарламаларын үнемі тыңдап отыру;
сел қаупі бар аймақтың жоғарғы бассейнінде үздіксіз нөсер жаңбыр жауса, қауіпті аймақтан кету;
жылжып келе жатқан сел ағынына 50-70 м-ден жақын бармау;
жартастар мен тік жарлардың жанына жақын тұрмау, сел жүру кезіндегі жердің дірілінен тас немесе жартас құлауы мүмкін;
сел қаупі бар арналарда жүргенде адамдардың арасы 20-30 м. аралықтың болуы;
сел қаупі бар арналарға жақын жерлерге, өзен дамбыларына немесе олардың астына дем алуға, шатырлық лагерлер орнатуға болмайды;
сел басу белгілерін байқаған жағдайда тез арада қауіпті жерден аулаққа, биік тау қатпарларына кету;
сел жүріп кеткен соң оның арнасына түспеу, артынан тағы бір сел толқыны болуы мүмкін;
сел жүріп өткен арнаға түскенде және онымен жүріп келе жатқанда аса сақ болу, әсіресе сел жырып кеткен жерлер өте қауіпті;
теңіз-мұздақты кешендерге сел қаупі жоқ кезде ғана, дұрысы жылдың ең суық кезінде барып, оның үстінде жүрген дұрыс;
көлдегі дамбылармен, мұз кесектерімен немесе қар көшкінінің бетімен, келесі бетке өтуге талпынбау.
1. Покров тела животных - - Регулируют количество влаги - Защищают от механических повреждений - Участвуют в терморегуляции 2. Общее в покрове - это предназначение самого покрова и его защитная функция. Строение тканей и волосяных луковиц. 3. Изменение окружающей среды ведёт к эволюции покрова тела животных. Увеличивалось число слоёв, появлялись новые образования. Эволюция покровов шла по пути замещения однослойного эпителия и слабо развитой дермы на многослойный плоский эпителий и хорошо развитую дерму. Эволюция в делении эпидермиса на верхний защитный роговой слой и нижний ростковый. Клетки рогового слоя по мере приближения к поверхности уплощаются, наполняются белком- кератином, отмирают и слущиваются - это важно в условиях наземного существования.
Инбридинг - родственное спаривание ("ин" - внутри) . Даже самый неискушённый владелец кошки слышал это слово и зачастую считает такой метод разведения единственно возможным.
Есть много определений для термина "инбридинг". Надо понять, что это - спаривание животных, находящихся в родстве, и довольно близком. Такой метод - крайняя форма однородного подбора.
Положительные стороны инбридинга:
Консолидация типа инбредных животных Сохранение и усиление качеств родителей Переход многих рецессивных аллелей в гомозиготное состояние, что ведёт к получению более однородного потомства Степени инбридинга:
Тесный - II x II, I x III, III x I Близкий - III x II, II x III, III x III Умеренный - III x IV, IV x IV I - первое поколение, II - второе II x II - скрещивание "брат х сестра", например I x III - "внук х бабка" Инбредная депрессия: отрицательные последствие родственного спаривания.
Чаще всего и. д. оказывает влияние на признаки, определяющие животных при к жизненным условиям: ухудшается многоплодие, жизненность, выживаемость потомства, его адаптация к условиям среды.
Снижается плодовитость, иногда до бесплодия Ослабляется конституция, жизненность, понижается иммунитет Потомство мельчает, становится слабее Появляются различные уродства и мертворождённые животные С генетической точки зрения, при инбредном спаривании в потомстве проявляются летальные и полулетальные гены, обычно рецессивные, и находящиеся в гетерозиготном состоянии. Рождается потомство, проявившее в себе отличный тип и выдающиеся экстерьерные качества предка, на которого было сделан инбридинг и закрепившее эти качества.
Но в гомозиготное состояние переходят и совсем ненужные нам гены - дефекты скелета, строение глаз, наследственные болезни и т. п. Тем не менее, без инбридинга не было бы и пород, и племенного разведения. Обойтись без такого метода мы не можем.
Для того чтобы уменьшить степень инбредной депрессии, надо помнить:
Применять инбридинг надо только на высококлассных производителей, руководствоваться не принципом "мой кот + мои кошки", а целесообразностью закрепления типа данного производителя Вести инбридинг не только на самого производителя, но и на его потомков (дочки, сёстры, внучки) Животные для инбредного спаривания должны быть здоровыми, не иметь схожих недостатков Лучше провести однократный тесный И. , чередуя его с аутбридингом, чем повторять несколько раз инбридинг близкий или умеренный
Су тасқыны, негізінен жиі немесе ұзақ жауған жаңбырдан, қар мен мұздардың тез еруінен; теңіз суының тез еріп, жағалаулар мен өзен салаларына қалыптағыдан тым көп мөлшерде ағуынан; су қоймалары мен бөгендерді судың бұзып кету жағдайларынан, табиғи және жеке адамдардың кінәсінен де туындап жатады.
Мұз құрсаулары мен тау өзендерінің сағасынан шығуы кезінде ғана су тасқыны бір мезетте өтуі мүмкін. Ал басқа жағдайларда су басу қаупінің алдын алуға немесе дер кезінде қауіпсіздік шараларын қолдануға мүмкіндік бар.
Тұрғылықты жерлердегі су тасқыны қауіпсіздігін қамтамасыз ету, көбінесе, оның алдын алу шараларына байланысты болады. Жергілікті жер жағдайын, күн райының ерекшеліктерін және тарихын білген жағдайда су басу қаупін, оның қандай жерлерге дейін жететінін дәл тауып болжау қиын емес. Сонымен қатар гидрологиялық болжамдарға даүнемі назар аударып отыру қажет.
Егер сіз өзіңізді жекелеген қаупсіздік шараларымен қамтамасыз еткіңіз келсе:
Су толқынының бірінші соққысында-ақ құлап қалмайтын, мықты баспаналар мен жайлар тұрғызуыңыз;
Барлық отбасы мүшелерін жүзуге үйретуіңіз;
Жеке қайығыңыздың болуы (дұрысы екеу: біреуі-кәдімгі, ал екіншісі-үрлемелі);
Жақын маңдағы ең биік нүктемен таныс болуыңыз;
Жақындап келе жатқан апат жөнінде хабар беру жолдары мен тәсілдерін білуіңіз керек.
Егер сіз су басу аймағында қалған болсаңыз:
Үйдегі газ, электр көздерін және суды өшіру; жанып тұрған пешті сөндіру;
Үйдегі қымбат әрі бағалы заттар мен бұйымдарды жоғарғы қабатқа немесе шатырға шығару;
Терезелер сынбау үшін және үйге қалқып жүрген қоқыстар кірмеу үшін бірінші қабаттағы терезелер мен есіктерді тақтаймен немесе фанермен мықтап шегелеп жабу;
Үй жануарлары тұрған қоралардың есігіндегі ілгектерді ашып қою керек.
Су тасқыны аяқ астынан болған жағдайда, ең алдымен жылы әрі су өткізбейтін киім, көрпе, тамақ алыңыз және тұрғылықты жердің тарихында ешқашан су алмаған биік жерге шығыңыз. Егер ондай жер жоқ болса, онда қайықты және басқа да жүзіп шығуға болатын нәрселерді дайындаңыз.
Су тасқыны басылған соң үзілген немесе салбырап тұрған электр сымдарынан, бүлінген газ құбырларынан сақтану керек. Үйге кірмес бұрын оның су екпінінен кейін қандай жағдайда екенін білу қажет, құлауға шақ тұрған үйге кіру-қауіпті. Тасқын судан тауып алынған тамақтарды және сол судың өзін де пайдалануға болмайды.
Сел – бұл қысқа мерзімді, лай мен тас араласқан, таулы жерлерде болатын су тасқыны. Олар еріген қар мен мұздың, жауын-шашынның салдарынан тау өзендерінің тасуы негізінде болады. Қазақстанның таулы аймақтарындағы сел тасқындары жылдың жылы мезгілдерінде (мамыр-қыркүйек) болады.
Сел тасқынының биіктігі 10-20 метрге дейін барады. (жекелеген жағдайларда 40-50 метрге дейін жетеді), жылдамдығы тау өзендерінің жылдамдығына жақын (3-5 м/с артық). Сел тасқынынан аман қалу мүмкін емес, сондықтан сел қаупінің алдын алу шараларына үлкен мән беріледі.
Сел қаупінің белгілері:
Сел қаупі басым аймақта нөсер жаңбырдың жиі жаууы;
Ауа температурасының тез әрі ұзақ уақыт жылы болуының салдарынан таудағы көлдердін суға толып, сел қаупі бар өзендердің тасуы;
Көлдегі су деңгейінің тез төмендеуі немесе оның бетінде өзен дамбысын бұзатын қуыстың (воронка) пайда болуы.
Көл дамбысын бұзуға әкеліп соғатын жер сілкінуі.
Жақын қалған және міндетті түрде болатын сел басу қаупінің белгілері:
Теңіз-мұздақты кешендерде су жиналуын дәлелдейтін, сел қаупі бар арналарда судың тоқтап қалуы немесе бірден азаюы;
Сел қаупі бар арналардың жоғарғы жағында селге тән дауыс- гуілдің пайда болуы;
Селмен бірге төмен құлдилаған тастардың әсерінен жердің дірілдеуі;
Селдің алғашқы толқынынан пайда болған лас шаңнан тұратын бұлт пайда болуы;
Сел алдында жауатын таза емес, лай жауын.
Сел қаупі бар ауданда өзіңді қалай ұстау керек:
бұқаралық ақпарат құралдарының таудағы жағдай туралы хабарламаларын үнемі тыңдап отыру;
сел қаупі бар аймақтың жоғарғы бассейнінде үздіксіз нөсер жаңбыр жауса, қауіпті аймақтан кету;
жылжып келе жатқан сел ағынына 50-70 м-ден жақын бармау;
жартастар мен тік жарлардың жанына жақын тұрмау, сел жүру кезіндегі жердің дірілінен тас немесе жартас құлауы мүмкін;
сел қаупі бар арналарда жүргенде адамдардың арасы 20-30 м. аралықтың болуы;
сел қаупі бар арналарға жақын жерлерге, өзен дамбыларына немесе олардың астына дем алуға, шатырлық лагерлер орнатуға болмайды;
сел басу белгілерін байқаған жағдайда тез арада қауіпті жерден аулаққа, биік тау қатпарларына кету;
сел жүріп кеткен соң оның арнасына түспеу, артынан тағы бір сел толқыны болуы мүмкін;
сел жүріп өткен арнаға түскенде және онымен жүріп келе жатқанда аса сақ болу, әсіресе сел жырып кеткен жерлер өте қауіпті;
теңіз-мұздақты кешендерге сел қаупі жоқ кезде ғана, дұрысы жылдың ең суық кезінде барып, оның үстінде жүрген дұрыс;
көлдегі дамбылармен, мұз кесектерімен немесе қар көшкінінің бетімен, келесі бетке өтуге талпынбау.
Объяснение:∵×⊃