Гаструла (грек. gaster — асқазан) — көп клеткалы жануарлардың ұрықтық дамуының бір сатысы. Гаструла сатысында ұрық екі қабатты қап тәрізді қуыстан (гастроцель) және оны сыртқы ортамен байланыстыратын бластопор тесігінен (алғашқы ауыздан) тұрады. Оның сыртқысы эктодерма, ал ішкісі энтодерма деп аталады. Бұлар — алғашқы ұрық жапырақшалары. Губкалар мен ішекқуыстылардан басқаларында Гаструла ортаңғы қабат — мезодерма қалыптасады. Әр түрлі жануарлар түрлерінде Гаструла құрылысы бірдей емес. Көптеген жануарлар түрлерінде ұрықтың Гаструла сатысы жұмыртқа қабығының ішінде немесе анасының денесінде өтеді; кейбір ішекқуыстыларда Гаструла — еркін тіршілік ететін дернәсіл (планула) түрінде кездеседі. Сүйекті балықтардың ұрығы даму кезеңінде гастроцелінің, ал кейбір ішекқуыстыларда Г-ның бластопорының болмауымен ерекшеленеді. Құстар мен сүтқоректілерде Гаструла дискобластуланың екі қабат пластинкаға жарылуынан қалыптасады. Оның сыртқы қабаты — эпибласт, ал ішкі қабаты — гипобласт.[1]
Эпибласттан эктодерма, хорда, мезодерма, ал гипобласттан эндодерма түзіледі.
Көптеген көпклеткалы организмдегі қос қабатты ұрықтың (эктодерма, энтодерма) түзілу процесін гаструлалану деп атайды. Гаструлану басталмас бұрын көпклеткалы бластулада бластомерлер морфогенетик. өзгерістерден өтіп, болашақ организмдегі тіндердің негізін құру үшін ықтималды (презумптивті) бастамалар түзеді. Бұл кезде қос қабатты жануарлардан басқаларында үшінші ұрық жапырақшасы — мезодерма бөліне бастайды. Гаструлаланудың 4 түрі бар:
1) инвагинация немесе ішіне тартылу. Бұл жағдайда бір қабат ұрық (бластула) қабырғасының ішке қарай тартылу нәтижесінде қос қабатты ұрық түзіледі;
2) иммиграция немесе көшу әдісінде бластуланың қабырғасынан жеке клеткалар бластоцельге көшіп, ішкі ұрық жапырақшасы энтодерманы түзеді;
3) эпиболия немесе қабаттап өсу — сары уызы көп қозғала алмай қалған ірілеу клеткалардың айналасына ұсақ клеткалар қосылып, ірі клеткалардың іште қалуы (кейбір құрттарда, моллюскілерде). Жұмыртқаның сары уызы көп болған сайын, эпиболия процесі ұзаққа созылады;
4) деляминация немесе бластула қабырғасының қабаттарға бөлінуі (ішек қуыстыларда).
Жоғарыда айтылған гаструлалану түрлері көптеген жануарларда негізінен аралас түрінде кездеседі. Тікентерілерде, бассүйексіздерде және төм. сатылы омыртқалыларда (дөңгелекауыздыларда, балықтарда, қосмекенділерде) гаструлалану процесінің соңында ортаңғы ұрық қабаты — мезодерма түзіліп, ол ішкі ұрық жапырақшасынан (энтодермадан) бөлектенеді. Жоғары сатыдағы омыртқалы жануарлардағы гаструлалану процесінде үшінші ұрық жапырақшасы — мезодерманың түзілуі хордамен бірге бастау алып, энтодермадан жетіледі.[2]
Культурные растения (агрокультуры) — растения, выращиваемые человеком для получения пищевых продуктов, кормов в сельском хозяйстве, лекарств, промышленного и иного сырья и других целей.
играют важную роль в углеводном и белковом питании человека во всех природных регионах Земли. Среди них: хлебные злаки (пшеница, рис, кукуруза, сорго, ячмень, рожь и др.) и злаковые крупяные культуры (гречиха, просо, чумиза, виды овса, амарант, квиноа и др.), зерновые бобовые К. р. (соя, горох, фасоль, чечевица и др.), крахмалоносные клубнеплодные (картофель, батат, виды ямса, маниок и др.), плодовые (хлебные деревья, банан), а также стеблевые культуры (виды саговых пальм и др.). Гл. источником получения чистого кристаллич. сахара считаются сахарные тростник и свёкла, ряд сахарных пальм. В разных климатич. поясах суши возделывают разл. плодовые культуры. В умеренных широтах – это яблоня, груша, слива, вишня, черешня, алыча и др.; в регионах с более тёплым климатом – абрикос, персик, гранат, хурма, айва, инжир, шелковица и др.; во влажных субтропиках и тропиках – цитрусовые (лимон, мандарин и др.), актинидия китайская (киви), личи, фейхоа и др.; в аридных областях – финиковая пальма и др.; в тропиках – манго, ананас, папайя, авокадо, маракуйя, виды аноны, мангустан и мн. др. К ягодным культурам гл. обр. умеренных и субтропич. регионов относятся: земляника садовая, малина и ежевика, смородина, крыжовник, голубая жимолость, облепиха, голубика и др.
