Сыр өңірі – белгілі бір дәстүрдің ғана жеке дамыған жері емес, тоғыз жолдың торабы, сан түрлі тарихи оқиғалар мен көзқарастар бір мүддеге тоғысқан өлке. Сол себепті өңірде өмір сүрген жырау, жыршы, ақын, күйші, әнші, сал – серілер шығармашылығы әлем әдебиетінде сирек кездесетін құбылыс ретінде өзіндік сипаты басым өнер түрі есебінде айрықша назар аударады. Сыр елінде өмір сүріп, аты үш жүзге мәлім болған ақын – жырауларымыз ұрпақ тәрбиесіне, инабаттылық пен ой – өрісінің дамуына, эстетикалық талғам биігінен көрінуін басты назарда ұстаған.Мысалыға, атақты Ешнияз сал, Жиенбай Дүзбенбетов, Сәрсенбай Бөртебаев, Тұрымбет Салқынбаев, Тасберген Құлманов, Шегебай Бектасұлы, Рүстембек Жиенбаев, Дайырдың Оңғары, Молдахмет Дабылов, Жүсіп, Ібаш, Дүйсен, Мұзарап, Үбісұлтан, Әкімгерей, Көшеней тағы басқа да есімі елге кеңінен танылған жыршы-жыраулардың туған, өмір сүрген жері Сыр бойы, Қасиетті Қармақшы жері.
XVIII ғасырдың екінші жартысындағы патша үкіметінің Кіші жүз бен Орта жүздегі саясаты
Объяснение:
XVIII ғасырдың екінші жартысындағы патша үкіметінің Кіші жүз бен Орта жүздегі саясаты
Хиуа хандығы
XVIII ғасырдың алғашқы жартысында қазақ қоғамының онсыз да ауыр жағдайын солтүстік-батыстан — башқұрттар мен Еділ қалмақтары, солтүстіктен — Сібір қазақтары, оңтүстіктен Қоқан және Хиуа хандықтары тарапынан төнген қауіп күрделендіре түсті.
Қазақ елінің халықаралық жағдайының шиеленісіне түсуі және ішкі ұлттық тұтастықтың болмауы Әбілқайыр бастаған саяси топтың Ресей империясының үкіметімен жақындасуына жол ашты. Бұл жағдай қазақ қоғамындағы саяси күштердің өзара алауыздығын тереңдете түсті.
Кіші жүзде өзара дүрдараз Әбілқайыр хан мен Батыр сұлтан билік жүргізсе, Орта жүзде Сәмеке мен Күшік хандар ресми хан саналғанымен, Барақ пен Әбілмәмбет сұлтандар да дербес билікті иемденді. Сәмеке мен Күшіктің билігі Ұлы жүздің бір бөлігіне де тарады. Олар өз кезегінде Жоңғарияға тәуелділікте болды. Ал Ұлы жүздің қалған бөлігінде Жолбарыс ханның билігі сақталды. Патша үкіметі қазақ билеушілерінің өзара алауыздығын шебер пайдаланып, әкімшілік және саяси шаралар арқылы батыс аудандарды отарлауын жеделдетті. Қазақ жерінің батыс бөлігі Ресей империясына іргелес орналасқан аймақ еді. Кіші жүздің бірінші болып Ресейге қосылуы мұнда, отарлық езгінің алғашқы ауыртпалығын да ала келді. Осыған байланысты Кіші жүз үнемі ұлт-азаттық қозғалыстың ошағына айналды.
XVIII ғасырдағы қазақ қоғамындағы билеуші топтардың арасындағы алауыздық 1748 жылы Әбілқайыр ханның өліміне әкелді. Бұл қазақ жүздерінің басын біріктіру мүмкіндігін әлсіретті. Әбілқайыр ханның орнына келген Нұралы ханның билігі енді Орта жүзге жүрмеді. Тіпті Кіші жүздің өзінде Әбілқайыр мұрагерлерінің жағдайы орнықты болмады. Нұралыны Кіші жүздің рубасылары түгелдей мойындаған жоқ.
Әбілқайыр хан
Сырдария төңірегіндегі, шекті руы Батыр сұлтанды хан сайлады. Нұралыны тек байұлы рулары қолдады. Нұралы өз жағдайының қиындығын жақсы түсінді, ендігі уақытта қолдауды рубасыларынан емес, патша үкіметі тарапынан іздей бастады. Кіші жүздегі нақты жағдайдың барысын бақылап отырған патша үкіметі де өз тарапынан Қазақ жүздерінің саяси жағынан нығаюына мүдделі болған жоқ. Орта жүздегі Абылай ықпалының арта түсуі, қазақтарға көрші башқұрт халқында азаттық күрестің өрістеуі патша үкіметінің отаршылдық мүдделеріне қайшы келеді.
1748 жылы патша үкіметі Нұралыға хан атағын бекітіп беріп, жылына 600 сом мемлекеттік жалақы белгіленген. Ол орыс мемлекетінен жалақы алатын шенеунікке айналды. Нұралы хан енді өзінің барлық іс-қимылдарын патша үкіметімен ақылдасып жүргізуге тиіс болды, оған Орынборға аманат жіберіп тұру міндеті жүктелді. Патша үкіметінің бұл шаралары Нұралыға деген сұлтан ақсүйектері мен рубасыларының қарсылығын одан әрі өршіте түсті. XVIII ғасырдың 40—60-жылдарында оңтүстік шекаралардағы жайылымдар үшін қарақалпақтар, түрікмендермен қақтығыстар да күшейе бастаған еді.
Қазақтардың Еділ мен Жайық арасындағы жерлер үшін торғауыт қалмақтарымен қарым-қатынасы нашарлай берді. Халықтарды бір-біріне айдап салу мақсатында патша үкіметі «ішкі жаққа» өткен қазақтарды тұтқындауға бұйрық берді. Осының бәрі Нұралы хандығында қысқы жайылымдар үшін жер тапшылығы дағдарысын туғызды.
Еділ
Патша үкіметінің Каспий теңізінің солтүстік-батыс өңіріндегі құнарлы да шұрайлы жерлерді орыс помещиктеріне бөліп беруі қазақтардың дәстүрлі жайылымдық жерлерін мейлінше тарылтты. Жайық бойын қуалай тұрғызылған бекіністер тізбегі — Ор шебі қазақтар тарапынан қарсылық тудырмай қоймады. Ор өзенінен әрі жалғасқан Сібір, Ащы шебі Ертіс шебімен қосылды. Ал бекіністерге қоныстандырылған орыс-қазақтар мен жерсіз орыс шаруаларының жергілікті қазақтардың жеріне көз салуы патша үкіметі езгісіне қарсы наразылықтың өрістеуіне негіз болды.
1742—1765 жылдардағы заң актілері бойынша казақтардың Еділ мен Жайық арасындағы, Есіл мен Тобылдың жоғары ағысындағы, Каспий теңізінің солтүстік жағалауы бойындағы жерлерде көшіп-қонуына тыйым салынды. Бұл жағдай казақтардың түпкілікті мүдделеріне қайшы келді. 1771 жылы Еділ мен Жайық арасындағы қалмақтардың біразы Жоңғарияға көшіп кеткеннен кейін де бұл жер қазақ әскерлеріне және мемлекеттік қорға берілді. Осылайша жер тапшылығы қазақ билеушілерінің арасындағы алауыздықты одан әрі ушықтыра түсті.
Прочитай притчу й опиши виноградарів
Один чоловік посадив виноградник, обгородив його муром, видовбав у ньому чавило, поставив башту і здав в оренду винарям. А за якийсь час відіслав він свого слугу до орендарів, щоб отримати у них частину плодів з виноградника. Але вони схопили слугу і побили, відіславши ні з чим.
Тоді знову послав господар іншого слугу до винарів. Але і цього вони поранили в голову і зневажили. А третього вбили. Так і робили і з рештою посланців..
Господар мав ще одного посланця - свого улюбленого сина. Наостанок він відправив його до орендарів, подумавши: „Посоромляться мого сина!” А винарі міркували собі так: „Це спадкоємець, замордуємо його – і нашою буде спадщина!” Тому вони схопили господаревого сина і вбили, ще й викинули його тіло за виноградник..
То що власник виноградника зробить? Він прибуде сам та й вигубить винарів і віддасть виноградник іншим (Див.: Мр. 12:1-9; Мт. 21:33-46; Лк. 20:9-19).
Це цікаво!
Спробуємо собі уявити берег Середземного моря. Хвилі б’ються об скелі, а вода приносить таку очікувану прохолоду... Але чим далі від берега, тим стає все спекотніше. Всюди розжарений пісок, вдалині розпливається марево, хочеться пити. Десь на віддалі видніється оаза. Підійшовши ближче, можна помітити, що це сади лимонів, апельсинів, виноградники. Природа краю небагата на рослинність, але щедра на розумних, працьовитих і побожних людей. Тут споконвіку знали про Бога, щиро вірили і поклонялися Йому.
За часів Ісуса майже вся родюча земля в Галилеї належала власникам, які жили в містах або в інших краях. На їх землях працювали наймані робітники. Народ поважав власників, які часто були чужинцями за те, що вони не дуже пригноблювали найманих людей. Ісус використав цю життєву історію для своєї притчі.
Поміркуй і дай відповідь:
Як на основі таблиці можна пояснити алегорію притчі про виноградарів?
Господар
Бог
Виноградник
єврейський народ, обраний Богом для збереження істинної віри
Мур навколо виноградника
Закон Божий, даний через Мойсея
Чавило
пожертви
Башта
храм єрусалимський
Виноградарі
фарисеї
Слуги господаря
Святі Пророки
Останній посланець
Іван Хреститель
Син господаря
Син Божий Ісус Христос
Новий виноградник
християнська церква
Як Господь заклав у єврейського народу основи віри і дав йому можливість справляти обряди?
На яку стежку ступили проводирі єврейського народу – фарисеї?
Як намагався Господь порятувати людей від гріха?
Що вчинили „правовірні” з Сином Божим?
Чи загинула від того віра?
2.Як людина робить вибір на роздоріжжі добра і зла
Притча про виноградарів засвідчує, що життєвий вибір людей на користь зла не призводить до нищення віри і любові. Це – особиста катастрофа людини-грішника або групи грішників.
Смерть і воскресіння Ісуса Христа дали кожному із грішників покаятись і зробити правильний вибір між добром і злом.
Але людина і надалі має свободу у своїх вчинках і виборі. Це один із Божих дарів, адже „сотворив Бог людину на свій образ” і наділив її волею вибору. У кожній життєвій ситуації вона вирішує, кому служитиме, яким шляхом ітиме, „бо жоден слуга не може двом панам служити... Не може служити Богові і мамоні” (Лк. 16:13).
Поміркуй і дай відповідь:
Як перегукується зі змістом Христової притчі уривок з пісні Ісайї (Іс. 5:1-2)?
Хто із людей зробив свій перший вибір і на чию користь?
Яку заповідь отримала людина від Господа (Бут. 2:17)?
Чи, встановивши певну заборону (засторогу), Бог позбавив людину права самостійно вирішувати, як їй належить вчинити?
Чи вмієш ти робити життєвий вибір? Перевір це, заповнивши таблицю „Кодекс честі”:
ВИБЕРИ
любити
чи
величати
будувати
давати
усміхатись
прощати
молитись
Слова для довідки. Впадати у розпач, гніватись, забирати, ненавидіти, пліткувати, проклинати, руйнувати.
Повчальні оповідання
Одного разу Іванко почув цікаву розповідь про Георгія Побідоносця, який переміг дракона. Наступного дня він сказав батькові: „Тату, я також хочу стати святим, щоб перемагати дракона”. – „Добре, Іванку, - відповів батько, - але бути святим – це не так легко, як тобі може здатися”. – „Це нічого. Я буду старатися. Де ж мені знайти дракона?” – „Я тобі скажу, коли він з’явиться”.
Така розмова задовольнила хлопчика, і він побіг гратися з сестрою. У той день бабуся подарувала Іванові книжку, а його сестричці Ганнусі – мозаїку. Іванко ще не вмів добре читати, а іграшки він дуже любив. Побачивши такий чудовий подарунок у сестри, хлопчик заплакав від заздрості. Батько помітив його сльози і шепнув: „Синку, дракон показався”. Той відразу перестав плакати, але нічого не відповів.
Увечері, коли Іванко підійшов до батька побажати йому доброї ночі, тихо сказав: „Тату, я радий, що у Ганнусі така хороша мозаїка. Думаю, вона дасть і мені погратися... Я переміг дракона?”
Із заповіту Матері Терези
Життя – це можливість, скористайся нею.
Життя – це краса, милуйся нею.
Життя – це мрія, здійсни її.
Життя – це виклик, прийми його.