Восточная Сибирь — самый континентальный из районов России, один из двух (вместе с Западной Сибирью), не выходящих ни к одному из незамерзающих морей. Здесь находится «центр Азии» (в городе Кызыле, столице Республики Тыва) — точка, наиболее удаленная от всех океанов и морей, омывающих берега Азии.
Почему Восточная Сибирь, расположенная на древней платформе, имеет возвышенный характер рельефа?
Повышенная активность тихоокеанской литосферной плиты, подвигающейся под Евразию (в мезозое и в неоген-четвертичное время), привела к значительным поднятиям земной коры. Эти движения охватили и древнюю Сибирскую платформу, и складчатые сооружения разного возраста.
Во время поднятий отдельных участков кристаллического фундамента по многочисленным разломам произошло внедрение магмы в толщу осадочных пород. Во многих районах Среднесибирского плоскогорья магма изливалась на поверхность, образовав при этом обширное лавовое плато. В последующее время при врезании рек и денудации образовался характерный ступенчатый рельеф.
Какими полезными ископаемыми богата Восточная Сибирь?
С выходами кристаллических пород фундамента связаны месторождения железных и медно-никелевых руд, золота и платины. Месторождения восточносибирского золота (Бодайбо) эксплуатируются уже около 150 лет. В настоящее время на долю Восточной Сибири приходится свыше 10% общероссийских промышленных запасов железных руд (месторождения Коршуновское в Иркутской области, Нижнеангарское в Красноярском крае, руды Хакасии и другие).
Рис. 143. Среднесибирское плоскогорье
Норильский район обладает уникальными запасами комплексных медно-никелевых руд. Кроме основных компонентов (никель, медь, кобальт) норильские руды содержат платину, палладий, золото, железо, серебро, теллур, селен, серу и другие химические элементы. В месторождениях Норильского района сосредоточено почти 40% российских запасов меди и около 80% запасов никеля. На их базе функционирует один из крупнейших в Российской Федерации Норильский горно-металлургический комбинат.
Почему разрабатываются не все угольные месторождения района?
В тектонических прогибах находятся крупнейшие месторождения углей. Среди них выделяется самый большой угольный бассейн страны — Тунгусский. Только уже разведанные запасы угля в этом бассейне — почти 5 млрд т. В настоящее время на территории бассейна в районе Норильска эксплуатируются несколько месторождений, которые обеспечивают топливом город и горно-металлургический комбинат. Увеличивать добычу здесь, несмотря на огромные запасы, нет смысла: уголь отсюда практически невозможно будет вывезти (или это будет очень дорого).
Большое значение для экономики страны имеет освоение Канско-Ачин-ского буроугольного бассейна. Он очень выгодно расположен вдоль Транссибирской железнодорожной магистрали. Месторождения имеют один мощный (от 10 до 90 м) пласт и располагаются близко к поверхности, поэтому угли добываются открытым К сожалению, уголь этого бассейна низкого качества, высокозольный и его невыгодно перевозить на далекие расстояния. Поэтому большая часть добытого угля используется на местных электростанциях.
Крупным разрабатываемым бассейном является Иркутский. В нем мощность угольных пластов составляет 4—12 м, а большая часть разведанных запасов угля доступна для разработки открытым
Почему реки Восточной Сибири благоприятны для строительства ГЭС?
В Енисее и его полноводных притоках: Нижней Тунгуске, Подкаленной Тунгуске и Ангаре — заключены огромные запасы гидроэнергии. Уже сейчас на Енисее и Ангаре построен каскад крупнейших гидроэлектростанций.
Халықтың азатығын көксеген күрескер, ел бастаған батыр, өр рухты ақын.
Махамбет ақын жастайынан ақындық өнерге кұмартып өсті. Асқан дарындылығына қалың жұртшылық бас иген. Махамбет тек от ауызды сөз шебері ретінде ғана ел кұрметіне бөленген жоқ, сонымен бірге, өзінің батырлығы, даналығы мен адамгершілігі арқасында да даңққа бөленді. Ол халық арасында болып жататын келеңсіз кұбылыстар мен келелі істерді өлеңдеріне арқау еткен. Есімі қалың жұртшылыққа таныла бастаған асқақ ақынды Жәңгір хан өз еркіне көндіріп, билік басында отырғандарға қарсы өлеңдер шығаруына тыйым салғысы келеді. Алайда көзі ашық, көкірегі ояу ақын оның бұйрығына мойын ұсынбады. Ал Жәңгір хан болса, оған үстемдік жасау мақсатымен Махамбетті қамауға алғызды. 1829-1830 жылдар аралығында Махамбет қала бекшісінің түрмесінде отырды, бостандыққа шыққан соң Исатай Таймановқа қосылды.
Махамбет - халықты патшалық, хандық өкіметке қарсы қарулы көтеріліске шақырған алғашқы қазақ ақыны. Оның бейнелі де жалынды өлеңдері негізінен Шалкиіз, Сыпыра, Доспамбет, Қазтуған сияқты батыр жыраулардың үлгісінде шығарылған көтеріліс туралы толғаулар. "Жәңгірге", "Баймағамбет сұлтанға" деген өлеңдерінде үстем тап өкілдерін бет-пердесін жырта шенесе, "Мұнар күн" өлеңінде ел басындағы ауыртпалықты күйзеле, ашына айтты. Исатай - ақынның көп өлендерінің басты қаһарманы. "Тайманның ұлы Исатай", "Исатай деген ағам бар", "Исатай сөзі", "Тарланым", т.б. өлеңдерінде Исатайдың адамгершілігі, азаматтығы, батырлығы, қайсарлығы сипатталады.
Махамбет айтулы күйші, сазгер де болған. "Өкініш", "Қайран Нарын", "Жұмыр қылыш", "Терезе", т.б. күйлері күйтабаққа жазылды.Махамбет өзінің барша болмыс қасиеттерімен көшпелілер арасындағы көсем тұлғалардың бірі. Ол өзі туып өскен өңірдің Қамбар батыр, Ер Тарғын, Сыпыра жырау, Асанқайғы, Қазтуған, Шалкиіз, Жиембет, Доспамбет сияқты біртуар тұлғаларының өлмес мұраларын көкірегіне тоқып өсті. Өзі өмір сүрген заманның ағымына жүйрік, қыр сырын жетік меңгерген, көзі ашық, көкірегі ояу, білімдар адам болған. Шағатай, орыс, татар, араб тілдерін жазбаша тәуір меңгерген. Мұны ол жазған хаттардан айқын аңғаруға болады.
Ақын өлендерінің негізгі тақырыбы — теңдік пен бостандық, әділдік үшін күрес, қанаушы отаршылдық жүйеге қарсылық болып келеді де әрқашан жігерлі асып-тасып жатқан асқақ рухпен көмкеріледі, оған көне дәстүр бойынша философиялық терең толғамдар, пайымдаулар сабақтасып отырады.
Махамбет ақын – ұлт азаттығы үшін күрескер тарихи тұлға ретінде біздің Тәуелсіздігіміздің бастау көздерінің бірі ретінде саналады. Сондай қоғам қайраткерлігімен бірге, өзінің отты, жалынды өлеңдері арқылы бар өмірін туған халқының мұңын жоқтауға арнаған ардақты ақын.
Махамбет шығармалары - бұқара өмірінің рухани-поэтикалық шежіресі, шаруалар қозғалысының шынайы бейнесі. Ол жыраулық поэзияның көркемдік әлемін байытып, шығармаларында ұлт-азаттық идеяларын көтерді, елдікті сақтап қалуға тақырлы.Махамбеттің лирикалық өлеңдері, көбіне, толғау, жыр, терме үлгісінде жазылды. Исатайға арнаған өлеңдерінде жоқтау сарыны басым. Махамбет шығармашылығы қазақ поэзиясы жанрларының қалыптасуына (сатира, элегия,монолог, арнау, т.б.), стилінің дараланып, поэтикалық тіл құралдарының артуына, философиялық тереңдіктің орнығуына үлес қосты. Халық нақылына құрылған философиялық толғаулары мен жігерге толы ерлік жырлары, жауынгер рухты биік өлеңдері ақын шығармашылығын жоғары деңгейге көтерді. Махамбет жырлары дәуір шындығын бейнелеп, көтеріліс айнасы болып қана қойған жоқ, асқақ рух пен болашаққа деген сенімнің ерекше үлгісін көрсетті («Мұңайма», «Желп-желп еткен ала ту», «Жайықтың бойы көк шалғын», «Ұл туса», «Толарсақтан саз кешіп»). Ақын жырларында орыс, араб, парсы сөздері көп кездесіп, шағатай тілінде жазылуымен ерекшеленеді. Махамбет жыраулық поэзия дәстүрін шебер дамыта отырып, қазақ өлеңінің табиғатын жаңартты. Махамбет шебер күйші де болған, оның 11 күйі «Шашақты найза, шалқар күй» деген атпен жарық көрді (1982). Ақын өлеңдерінің халық арасына тарауына Ш.Жарылғапұлы, Қуан ақын, кішкене Кобыланды, Қубала, Лұқпан, Мұрат, Ығылмандар әсер еткен. Алғаш «Мұрат ақынның Тұмар қажы оғлына айтқаны» деген жинақта (Қазан, 1908) Махамбеттің 100 жолдан астам екі толғауы басылды. Ғ.Мүштақ құрастырған «Шайыр яки қазақ ақыңдарының басты шығармалары» жинағында (Орынбор, 1911) Махамбет толғауынан үзінділер берілді. 1939 ж. Қ.Жұмалиев Махамбет өлеңдерінің жинағын шығарды. Ақынның 200 жылдық мерейтойы аталып өтіп (2003), 4 томдық жинағы жарық көрді.[3]
«Жақсының артында-Елі сыйлар із қалар...»дегендей,Махамбет Өтемісұлының қазақ тарихында алатын орны ерекше.
Объяснение: