I.
1) войлочное покрывало юрты (квадратная кошма, покрывающая верхний круг дымохода юрты, который открывают для выхода дыма или для проникновения света)
түндікті ашу → открывать тундик
түндікті жабу → закрывать тундик
түндіктен құйылып тұрғандай → фраз. сыпется как из рога изобилия (букв. льется, как из тундика)
түндігі түрілді → поднялся небосвод, забрезжил рассвет
2) уст. посемейный налог
түндік төлеу → платить посемейный налог
3) очаг; дом; юрта
бұл ауыл неше түндік? → в этом ауле сколько домов?
түндік иесі → хозяин очага; глава семьи
түндік көтеру → ставить юрту для молодых
түндік бөлек болу → жить отдельно; жить отдельной семьей; жить отдельным домом
II. ночной; на одну ночь
бір түндік жол → дорога на одну ночь
екі түндік ұйқы → сон, длящийся две ночи
түндік ас → фраз. ужин (для гостя)
түндік жақ → ночная сторона; север
Всадник без головы роман о жизни колоний белых поселенцев в период освоения американского Запада. В центре повествования конфликт между мустангером (охотником за дикими лошадьми) Морисом Джеральдом и Кассием Колхауном, племянником богатого плантатора Пойндекстера. Причина этого конфликта - любовь, которую оба молодых человека испытывают к дочери Пойндекстера Луизе.
Отважный и благородный мустангер во время песчаного смерча всю семью Пойндекстеров, сразу завоевывает сердце девушки. Богач, шантажист Колхаун, движимый ревностью, жаждет убрать Мориса со своего пути, не останавливаясь ни перед чем. В конфликт вовлечен и брат Луизы Генри. Колхаун провоцирует ссору между Морисом и Генри, но Луизе удается предотвратить ее.
После этого Генри и Морис неожиданно исчезают, и обеспокоенный Пойндекстер начинает поиски сына. В них принимает участие большинство мужского населения форта. Однако вскоре они видят нечто, наводящее на них ужас: всадника без головы на обезумевшей от страха лошади, носящейся по прериям. Дальнейшее развитие сюжета связано с раскрытием тайны всадника без головы и оправданием Мориса, обвиненного в убийстве Генри. Деятельное участие в этом принимает Земб Стамп - старый охотник, пользующийся всеобщим уважением.
Таинственным всадником оказывается Генри Пойндекстер, убитый Колхауном, принявшим его в темноте за Мориса Джеральда. Колхауна приговаривают к смертной казни. Луиза выходит замуж за Мориса Джеральда, который оказывается в действительности не бедным мустангером, а богатым ирландским баронетом. Развивая запутанный сюжет, Майн Рид рисует правдивую картину жизни Техаса 50-х гг. XIX в.
Ғұндар — көшпенді халық. Ғұндар тәңірілік дінді ұстанып, түркі жазуын тұтынған. Сөйлеу тілі де түркі тілі болған.
Мазмұны
1 Тарихы
2 Шаруашылығы
3 Қоғамы
4 Ғұндардың юэчжилермен, Қытаймен, үйсіндермен, қаңлылармен қарым-қатынасы
5 Қосымша
6 Пайдаланылған әдебиет
Тарихы
Біздің заманымызға дейін 1 мыңжылдықтың 2-жартысынан бастап Еуразияның этникалық-саяси тарихында Орталық Азияның көшпелі тайпалары ролі артты. Біздің заманымызға дейін 4-3 ғасырларда Қытайдың солтүстігі мен Орталық Азияда ғұндар деген тайпалар бірлестігі (сюнну, дунху) пайда болды. Нақты айтқанда, біздің заманымыздың дейін 209 жылы бой көтеріп, біздің заманымызда 216 жылы дейін дәурен сүрді.
Шаңырағын көтерген әйгілі Мөде (Мотэ) батыр. Біздің заманымызға дейін 209 жылы Мөде әкесін өлтіріп, таққа ие болады.
Осы заманнан бастап, ғұн мемлекеті күшейе бастады (атап айтсақ, біздің заманымызға дейін 188 жылы ғұндар өзіне қытай императоры Гао-Диды бағындырады, хань династиясы ғұндарға салық төлеп тұрғаны белгілі. Юечжи, ловфань, байянь, үйсүн тағы да басқа тайпалардың жерін тартып алады.)
Ғұндар Байкалдан Тибетке, Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзеніне дейінгі жерде мемлекет құрды. Оның әскері 300-400 мың болды.
Мөде кайтыс болғаннан кейін өзара қырқыс басталды. Хулагу кезінде, біздің заманымызға дейін 47 жылы ғұндар оңтүстік және солтүстік болып екіге бөлінді. Оңтүстік ғұндар Қытай бодандығын қабылдады, ал солтүстігіндегілер орталық азиялық тайпалармен одақтасып батысқа кетіп, өз тәуелсіздіктерін сақтады. Алайда, үнемі Қытайдың қысымына түскендіктен Тянь-Шаньды асып өтіп, қаңлыларға келді. Бұл ғұндардың Орта Азия мен Қазақстанға алғашқы қоныс аударуы болды.
Екінші қоныс аудару біздің заманымыздың 1 ғасырында болды. 93 жылы Қытайлар ығыстырған солтүстік ғұндар тағы да батысқа қарай жылжыды. Олар Қазақстан территориясы арқылы батысқа бет алды. Бұл көшпенділердің Қазақстанға енуіне байланысты шығыс иранның қаңлы тайпаларының түріктенуі басталады.
Біздің заманымыздың 1 мыңжылдығы басында Жетісу, оңтүстік қазақстан тайпаларының кескін-келбеті монғолдана бастады. Ғұндар жергілікті тайпаларды бағындырып, Сырдария бойымен Арал өңіріне, орталық және батыс Қазақстан аймақтарына барып енеді. Ғұндардың біздің заманымыздың 4 ғасырда Шығыс және Орталық Еуропа жеріне келуіне үш ғасыр уақыт керек болды.
Ғұндар Рим империясына қауіп төндірді. 5 ғасырдың 30-жылдары ғұндардың басшысы Аттила Еуропа халқының үрейін ұшырды. 375-376 жылдары вестготтардың Қазақстан даласынан келген ғұндармен күресі ежелгі Рим империясының құлауына әкелді.
Шаруашылығы
Шаруашылық-мәдени типінің негізі — көшпелі мал шаруашылығы. Мал өсіру, әсіресе жылқы өсіру басты роль атқарды. Сондай-ақ қой өсіру, аң аулау, егіншілік дамыды.
Ғұндардың қол өнер кәсібі күшті дамыған (металдан, сүйек пен мүйізден, тас пен саздан, ағаштан, керамикадан жасалды). Сауда дамығандығын жібек маталар, айналар, нефриттен істелген бұйымдар көрсетеді.
Қоғамы
Патриархалды-рулық қарым-қатынастардың белгілері өте күшті болған. Ғұндар 24 руға бөлінген. Олардың басында ағамандар тұрған. Ағамандар кеңесі мен халық жиналысы жұмыс істеген. Әскери тұтқындардан құралған құлдар да болған.
Жазба деректр ғұндар қоғамындағы өкімет белгісі туралы мәлімет те қалдырған. Елді шаньюй басқарған. Одан кейін түменбасылар болды. Ғұндар қоғамында мал мен жерге жеке меншіктің пайда болуы, тұрпайы бюрократтық аппараттың құрылуы, алым-салық, жазу-сызудың болуы таптық қоғам мен мемлекеттің пайда болуын туғызды.
Ғұндардың юэчжилермен, Қытаймен, үйсіндермен, қаңлылармен қарым-қатынасы
Объяснение:
это вот пойдет ?