Темір дәуірі – адамзат тарихында қола дәуірін алмастырған, аса маңызды әлеуметтік-экономикалық, саяси, демографиялық, технологиялық өзгерістерді дүниеге әкелген жаңа кезең. Бастаулары темір металын игерумен және оны кеңінен қолданумен сәйкес келетін бұл кезеңді ғылым тарихында «темір дәуірі» деген тұрақты атаумен белгілеуді алғаш рет 19 ғ-дың ортасында К. Томсен (Дания) ұсынды. Біздің заманымыздан бұрын 1-мыңжылдықтың басынан осы заманға дейінгі кезең арасында темір адамзаттың заттық мәдениетінің негізі болып келді. Өндірістік технология саласындағы барлық мәнді ашылымдар осы металмен байланысты. Дегенмен, темір ұзақ уақыт бойы аз таралған әрі қымбат металл болып қала берді. Тек б.з.б. 1-мыңжылдықта ғана темір металлургиясын қолданысқа кеңінен ендіру қолға алынды. Қазіргі заманда да темір еңбек құралдары жасалатын бірден-бір маңызды металл болып қалуда, сондықтан қазіргі дәуір де темір ғасырына жатады. Осы себептен, тарихи-археологиялық кезеңдемеде «ерте темір дәуірі», одан кейінгі кезеңге қатысты «орта ғасырлар дәуірі» деген атаулар қолданылады. Ерте темір дәуірі біздің заманымыздан бұрын 8–7 ғасырлардан бастап, ерте орта ғасырлар дәуіріне дейінгі кезеңді, яғни б.з. 6-ғ-ына дейінгі уақытты қамтиды.
Сходства глава — каган (только у огузов был джабгу) во всех трех, кроме тюркского, было и обязанности были четко распределены — различные должности для тех или иных дел(вожди племен, советники, судебные функции, налоги — но в каждом каганате своя система) во всех четырех каганатах были междоусобицы за власть, которые ослабили государство и позволили соседям их захватить (китай вторгся в тюркский и западно-тюркский каганаты, огузы разгромлены кыпчаками(кимакским каганатом), а на кимаков пошли караханиды) различия: территория, ставка, племенной состав(в тюркском — теле(общее название всех тюркских племен), в западно-тюркском — он ок-будун(5 племен дулу и 5 нушеби), в огузском — 24 племени(12 бузуков и 12 учуков, племена индоевропейского и финно-угорского происхождения), в кимакском — 7 племен, самое крупное — кыпчаки) религия: у тюркского и зтк — тенгрианство, тотемизм (поклонение волку, у огузов — шаманизм и язычество, у кимаков появляется ислам
Кимаки — (кит. чумукунь 处木昆 ) тюркский кочевой народ , потомки среднеазиатских хуннов , объединения чуйских племён алты чуб . занимали территории восточного и центрального казахстана . в vi—vii вв. в западно-тюркском каганате входили в союз племён дулу . в конце ix в. в состав кимакского государства входило семь племенных групп: ишк , ланиказ , аджлад , aйpyм , баяндур, татар , кыпчак . существует несколько версий о происхождении народа и судьбе его потомков, одной из которых является версия о гораздо более близкой родственности якутских и казахских племен, нежели официально признано сегодня[1] . казахский востоковед и с. м. ахинжанов самоназванием кимаков считал слово уранхай или в отдельности кай и уран, означавшего змею.[2] . государство кимаков прекратило своё существование в результате «цепной миграции » кочевых племен в 30-х гг. xi в., когда «кимаки потеряли политическую гегемонию и оказались в зависимости от кыпчаков»[3]. приблизительно в то же время была записана генеалогическая легенда гардизи[3] .
Темір дәуірі – адамзат тарихында қола дәуірін алмастырған, аса маңызды әлеуметтік-экономикалық, саяси, демографиялық, технологиялық өзгерістерді дүниеге әкелген жаңа кезең. Бастаулары темір металын игерумен және оны кеңінен қолданумен сәйкес келетін бұл кезеңді ғылым тарихында «темір дәуірі» деген тұрақты атаумен белгілеуді алғаш рет 19 ғ-дың ортасында К. Томсен (Дания) ұсынды. Біздің заманымыздан бұрын 1-мыңжылдықтың басынан осы заманға дейінгі кезең арасында темір адамзаттың заттық мәдениетінің негізі болып келді. Өндірістік технология саласындағы барлық мәнді ашылымдар осы металмен байланысты. Дегенмен, темір ұзақ уақыт бойы аз таралған әрі қымбат металл болып қала берді. Тек б.з.б. 1-мыңжылдықта ғана темір металлургиясын қолданысқа кеңінен ендіру қолға алынды. Қазіргі заманда да темір еңбек құралдары жасалатын бірден-бір маңызды металл болып қалуда, сондықтан қазіргі дәуір де темір ғасырына жатады. Осы себептен, тарихи-археологиялық кезеңдемеде «ерте темір дәуірі», одан кейінгі кезеңге қатысты «орта ғасырлар дәуірі» деген атаулар қолданылады. Ерте темір дәуірі біздің заманымыздан бұрын 8–7 ғасырлардан бастап, ерте орта ғасырлар дәуіріне дейінгі кезеңді, яғни б.з. 6-ғ-ына дейінгі уақытты қамтиды.
даи бал