Қарахан кесенесі - Қазақстанда 11 ғасырдан сақталған сәулет өнері ескерткіші. Қазіргі Тараз қаласының батыс шетінде. Кесене Қарахан әулетінен шыққан белгілі хан Ша-Махмуд Бұғра Қарахан қабірінің басына орнатылған. Күмбезі ғана құлаған кесененің төрт қабырғасы мен жылтыр кірпішпен өрнектелген қос мұнарасы 19 ғасырдың 90-жылдарына шейін сақталған. 1905 жылы оның құлаған бөлігі түгелдей бұзып алынып, орнына 1906 жылы жаңа кесене салынған. Жаңа құрылысты сол кездегі Ташкент ишаны Сайд Бакханов қаржыландырған. Кейінгі салынған кесене алғашқысына ұқсамайды. Қас беті Айша бибі кесенесіне ұқсас болғанымен, кірпіштерінің өрнектеліп қалануы жағынан Бұқарадағы ортағасырлық Исмаил күмбезіне еліктеушілік байқалады. Қарахан кесенесі төрт бұрышты, ортаңғы кең бөлмеден және үш кіші бөліктен тұрады. Орталық бөлменің төбесі киіз үйге ұқсатылып жабылған. Артқы жағында екі мұнарасы бар. Кесененің қас беті оңтүстікке қараған, ал оның ішіндегі қабір оңт-тен солт-ке қаратыла қойылған. Кірер есігі аркалы қуыспен безендірілген. Қабырғаларының ішкі жағы кесененің бұрынғы өз кірпіштерімен қаланып, сыртқы жағын қалауға жаңа кірпіш пайдаланылған.
Огромная, но непрочная империя Ахеменидов, ослабленная неудачными внешними войнами и внутренними смутами, рухнула в 30-х годах IV в. до н. э. под ударами армии Александра Македонского, осуществлявшего уже давно возникший в рабовладельческих кругах Греции план завоевания Азии. Разбитый последовательно в трех сражениях, последний Ахеменид Дарий III бежал в 331 г. до н. э. в восточную часть своих владений, надеясь укрыться в далекой Бактрии. Однако по дороге он был убит группой заговорщиков, возглавленной его родственником — бактрийским сатрапом Бессом, который объявил себя царем под именем Артаксеркса и попытался организовать сопротивление завоевателям. Александр двинулся на восток вслед за Бессом и его приверженцами, но был задержан восстаниями в тылу, которые заставили его повернуть на юг. Весной 329 г. он вторгся в Бактрию, перейдя Гиндукуш. Бесс не сделал попытки задержать продвижение македонской армии в горах; в самой Бактрии Александр тоже не встретил сопротивления и быстро занял крупнейшие города, включая и столицу — Бактры.