Келер шақ выражает действие, которое происходит после момента речи.
Оно бывает трех видов:
1. Болжалды келер шақ - предположительно-будущее время (может быть) образуется от основы глагола с суффиксами -ар,/-ер/-р + личные окончания. Мысалы: Ол ертең кел-ер - Может быть, он придет завтра. Бүгін қар жау-ар - Может быть сегодня пойдет снег. Мен ертең бар-ар- мын - Может быть, я завтра пойду.
2. Ауыспалы келер шақ - переходно-будущее время. Ауыспалы келер шақ называется переходным, так как может употребляться как в настоящем, так и в будущем времени.
Образуется от деепричастия с суффиксами -а,-е,-й и личных окончаний. Мысалы: бар-а-мын - пойду, қара-й-мын - посмотрю, кел-е-мін - приду.
3. Мақсатты келер шақ - будущее время цели. Образуется от основы глагола + суффиксы: -мақ/-мек; -бақ/ -бек; -пақ/ -пек + личные окончания (по общему закона сингармонизма и ассимиляции). Мысалы: Бар-мақ-пын - я намерен поехать.
Өткен ша время)
Өткен шақ бывает двух видов:
Жедел өткен шақ - очевидное время, образуется путем прибавления к основе глагола суффиксов -ды/-ді; -ты/-ті и личных окончаний.
Бұрынғы өткен шақ - давно время образуется тремя
а) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + вс тельное слово екен (для усиления значения). Мысалы: асыраған - воспитал. Асыраған екен - воспитывал.
б) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + личные окончания. Мысалы: Мен асыра-ған-мын - Я растил. Сен асыра-ған-сың - ты вырастил. Сіз асыра-ған-сыз - вы вырастили.
в) основа глагола + деепричастный суффикс -п/-іп/ -ып + личные окончания. Мысалы: асыра-п-пын - я вырастил, асыра-п-ты - он вырастил. (Здесь: после деепричастий 3-е лицо имеет личные окончания -ты/-ті; -ды/-ді, которые по форме напоминают суффиксы времени).
Адам - табиғаттың ажырамас бөлігі. Халқымызда "Жер-Ана" деген ұғым қалыптасқан. Жерді өз анасындай, анасын күндей қастерлеу біздің борышымыз. " Жер шоқтығы - Көкшетау, Жер жаннаты - Жетісу" деп ата-бабаларымыз туған жерге, табиғатқа деген ыстық махаббатын осылай білдірген. Сондықтан орман тоғайларды сақтап, қоршаған ортаның, өзен мен көлдің ластануына ерекше мән берген. Қоршаған ортада көптеген өзгерістер болып тұрады. Мысалы: найзағай жарқылдауы, гүлдердің өсуі, жаңбырдың жаууы, жел соғу бұның бәрі табиғат өзгерістеріне жатады. Табиғат пен адам қатар ұғым, табиғатсыз адам адамсыз табиғат өмір сүру мүмкін емес. Адам табиғатсыз өмір сүре алмайды. себебі адам өз керектісін табиғаттан алады. Табиғатты қорғау, сақтау біздің міндетіміз. Бүгінгі күндегі ең үлкен мәселе- ол экологиялық мәселелер ұшаң-теңіз. Ауа мен судың ластануы, ормандардың отқа орануы, көптеген жануарлар мен өсімдік түрлерінің жоғалып кету қаупі, тіпті қоршаған ортаның көң-қоқысқа айналуы- осының бәрі экологиялық мәселелер. Бұл мәселелердің адам өмірінде маңызы зор. Адам табиғатқа тәуелді болғандықтан, айтылған мәселелерді шешіп, табиғатқа қамқорлық жасауы тиіс. Табиғатты құртатын да, қайта жандандыратын да ада. Қоршаған ортаның, табиғаттың таза болуы-адамзат денсаулығының мықты болуының кепілі. Адамдардың амандығы, көтеріңкі көңіл - күйі мен ерекше шабытта, күш-қуатта болуы табиғат тазалығымен байланысты. " Таза болса табиғат аман болар адамзат" деген мақал дұрыс айтылған. Сондықтанда табиғатты қорғайық, ластануына жол бермейік!
Келер шақ (Будущее время)
Келер шақ выражает действие, которое происходит после момента речи.
Оно бывает трех видов:
1. Болжалды келер шақ - предположительно-будущее время (может быть) образуется от основы глагола с суффиксами -ар,/-ер/-р + личные окончания. Мысалы: Ол ертең кел-ер - Может быть, он придет завтра. Бүгін қар жау-ар - Может быть сегодня пойдет снег. Мен ертең бар-ар- мын - Может быть, я завтра пойду.
2. Ауыспалы келер шақ - переходно-будущее время. Ауыспалы келер шақ называется переходным, так как может употребляться как в настоящем, так и в будущем времени.
Образуется от деепричастия с суффиксами -а,-е,-й и личных окончаний. Мысалы: бар-а-мын - пойду, қара-й-мын - посмотрю, кел-е-мін - приду.
3. Мақсатты келер шақ - будущее время цели. Образуется от основы глагола + суффиксы: -мақ/-мек; -бақ/ -бек; -пақ/ -пек + личные окончания (по общему закона сингармонизма и ассимиляции). Мысалы: Бар-мақ-пын - я намерен поехать.
Өткен ша время)
Өткен шақ бывает двух видов:
Жедел өткен шақ - очевидное время, образуется путем прибавления к основе глагола суффиксов -ды/-ді; -ты/-ті и личных окончаний.
Бұрынғы өткен шақ - давно время образуется тремя
а) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + вс тельное слово екен (для усиления значения). Мысалы: асыраған - воспитал. Асыраған екен - воспитывал.
б) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + личные окончания. Мысалы: Мен асыра-ған-мын - Я растил. Сен асыра-ған-сың - ты вырастил. Сіз асыра-ған-сыз - вы вырастили.
в) основа глагола + деепричастный суффикс -п/-іп/ -ып + личные окончания. Мысалы: асыра-п-пын - я вырастил, асыра-п-ты - он вырастил. (Здесь: после деепричастий 3-е лицо имеет личные окончания -ты/-ті; -ды/-ді, которые по форме напоминают суффиксы времени).