1)Көне түркі жазулары (басқаша Орхон-Енесей жазулары) — б.з. V ғ. — б.з. Xғғ аралығындағы түркі тайпаларының тасқа қашап жазған жазбалары.
Орхон-Енисей ескерткіштері алғаш Орхон өзеніні бойынан (Екінші түркі қағандығы кезі) табылды, кейін Енисей өзенінің жоғарғы ағысында (Қырғыз қағандығы). Кейде руник жазбасы дейді, алман руналарынынан жанасым тауып (кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасы да жақын). Азиялық түркі руналары соғды жазуының негізінде VIII ғ. бұрын жасалған деп есептеледі. Оның әліпбиінде 40-қа жуық графема бар. Көне түркі руника жазуы ерекшелігі - онда негізгі велярлық және палаталдық дауыссыздарға арналған бірнеше жұп дербес әріптер бар. Көне түркі руника жазуы жұмбағын 1893 жылы В. Томсен шешкен. Орхон ескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылы В.В. Радлов жасаған.
2)Тәңіршілдік (немесе Тенгризм, Тенгрианизм) — дәстүрлі түркілік дүниетаным бастауындағы монотеизмдік еркін ілімдік[1], метафизикалық сенім үлгісі болып, оны ежелгі заманда және ортағасырда Еуразия даласындағы көшпенділер, және кейбір осызамандық халықтар мен тұлғалар ұстанады. Тәңіршілдік сенімі көне түркі халықтарының, Ғұндардың, Болғарлардың, моңғолдардың, маньчжур және мадяр халықтарының ұлттық мәдениеті мен болмысына терең ықпал еткен тарихи сенім болды, Көктүрік қағанаты, Батыс Түрік қағанаты, Шығыс Түрік қағанаты, Дунай және Еділ Болғарлары, Моңғол империясы, Шығыс Түркия (Хазария) қатарлылардың мемлекеттік діні болды. ІХ ғ түркілердің әйгілі туындысы «Ырық бітік» кітабында "Тәңірі - Түрік Тәңірісі" (Түріктердің Құдайы) ретінде аталған.[2] Көптеген ғалымдардың пікірінше, империялық деңгейде Тәңіршілдік әсіресе ХІІ - ХІІІ ғасырларда монотеизмдік сенім/дін ретінде ұстанылған; қазіргі Тәңіршілдердің көбі оны монотеизмдік деп санайды.
әрбір спортпен айналысу керек. өйткені спортпен үнемі айналысқан ң дені сау, көңіл-күйі көтеріңкі болады және денсаулығы жақсарады. спорттық ойындардың түрлері өте көп: футбол, баскетбол, волейбол, теннис, хоккей, шаңғы тебу, суда жүзу, т.б. спорттың денсаулығына қаншалықты пайдалы екенін, оның өмірін ұзартатынын білеміз. сол үшін ерте жастан спортқа деген қызығушылығын ояту үшін мектеп бағдарламасына да енгізілген.
мен кунде танертен түрлі жаттығулар жасаймын.
өзіммен қатар құрдастарымды спортпен айналысуға шақырамын. денсаулық-зор байлық.денсаулық мықты болу үшін ға мынадай төрт шартты бұлжытпай орындау керек. олар: дене еңбегі, тамақ ішу, уақытты дұрыс пайдалану, шынығу және дем ала білу.
перевод
каждый человек должен заниматься спортом. потому что человек,который занимается спортом всегда в хорошем настроении и у него крепкое здоровье. спортивных увлечений много. футбол,баскетбол,волейбол, теннис,хоккей,лыжи,плавание и др.все знают,что спорт полезен и продлевает жизнь. поэтому с детсва детей приучают к спорту. на занятиях физ.ры. я каждое утро делаю зарядку. и своих ровесников призываю заниматься спортом. здоровье это богатство. чтобы быть здоровым человек должен 4 правила: трудовая нагрузка, правильное питание, правильно своим временем и правильно отдыхать.