БИІК ШЫҢ, ШЫРША — ТАУЛАРДЫҢ КӨРКІ, БАЙЛЫҒЫ,ҰМЫТАР МҰНДА КЕЛГЕНДЕР МҰҢ МЕН ҚАЙҒЫНЫ.ДЕЛЕБЕҢ ҚОЗЫП ТҰРАСЫҢ ЕЛТІП БҰЛ ЖЕРДЕЖАРҚЫРАП ЖАТҚАН ШАҚЫРЫП МҰЗДЫҢ АЙДЫНЫ.(АҚҰШТАП БАҚТЫГЕРЕЕВА, «МЕДЕУ») Жалпы,мұз айдынға «Медеу» деген атау қалай қойылды деген сауал туындайтыны анық. Тарихшылардың сөзіне сенсек, мұз айдын орналасқан шатқалға қазаққа танымал Шапырашты Пусырман батырдың ұлы Медеудің есімі берілсе керек. Медеу Пұсырманұлы өз заманында Верный уезіндегі кіші Алматы болысын басқарыпты. «Медеу» мұз айдыны теңіз деңгейінен 1691 метр биіктікте орналасқан. Талай тарихи сәттердің куәсі болған алып мұз айдында коньки, хоккей, мәнерлеп сырғанау бәсекелері өткізілген. Ал Азия ойындарында біз «Медеу» төрінен допты хоккей бәсекесін тамашалаймыз. «Медеу» 1975 жылдан бастап коньки спортынан әлем чемпионаты, әлем кубогы, КСРО біріншілігі сынды ірі жарыстарды қабылдай бастады. «Рекордтар ұстаханасы» саналатын «Медеу» мұз айдынында 120 әлем рекорды тіркеліпті. Коньки спортының үздіктері Евгения Куликова, Эрик Хайден, Валерий Муратов және норвегиялық Стен Стенсеннің әлемдік рекордтары «Медеудің» еншісінде. Мұз айдында 200ден астам КСРО рекорды дүниеге келді. Сондай-ақ Норвегия, Жапония, Германия. Польша елдерінің ұлттық рекордтары тіркелді. Тіпті әлемге танымал «Давос», «Инцель» мұз айдындарында осыншама көлемде рекорд тіркелмепті. Халықаралық коньки федерациясының сексенінші жылдардағы бас хатшысы Георг Хеслердің бастамасымен «Медеу» әлемдегі үздік мұз айдындардың қатарына қосылды. Ал танымал француз архитекторы Шаппи Лоранның өзі «Медеудің» құрылысына жоғары баға берді. Бүгінде «Медеудің» жаңа тынысы ашылып, күрделі жөндеу жұмысы жасалды. «Алғашында Кеңес елі «Медеуді» Қырғызстан елінде салуды жоспарлаған. Бірақ Дінмұхамед Қонаевтың араласуымен мұз айдын Алматыда салуға шешім шығарылды. Министрлер Кеңесі алғашында құрылыс жұмысына 1 миллион рубль қарастырған. Бірақ Қонаевтың араласуымен 14 миллион рубль бөлінді. Мұз айдынды салуға 3000 астам құрылысшы қатысты. «Медеудің» географиялық орналасуы, саф ауасы, самал желі ерекше. Қазақтың Байқоңырынан ғарышқа адамзаттың тұңғыш ұшуы сияқты «Медеуде» алғашқы әлемдік рекордтардың бірі тіркелді. Сондықтан, сан жылдар өтсе де «Медеу» адамзат тарихында мәңгі қалады»
Аксу-джабаглы - старейший заповедник в казахстане, имеющий мировую известность, организован в 1926 году. расположен на границе чимкентской и джамбульской области и занимает площадь 74.7 тысячи га. сюда входят живописные высокогорные ландшафты северо-западных хребтов таласского алатау и уральского хребта. горные вершины (высота достигает 4000 м.) с вечными снегами, крутые склоны со скалами и осыпями часто не имеют растительности. в среднем ярусе характерны и альпийские низкотравные луга, арчевое редколесье. нижняя часть горных склонов высотой 1200-2000 м. покрыта изреженным лесом и имеет наиболее разнообразную луговую растительность и богатый животный мир. заповедник получил свое название от двух рек: аксу и джабаглы, принадлежащих бассейну реки арысь. это типичные горные реки, протекающие в глубоких живописных ущельях. наибольший интерес вызывает каньон реки аксу, отличающийся отвесными (до 300-500 м.) берегами, часто совершенно непроходимыми. вдоль русла реки протянулась узкая полоса пойменного леса из тополя, березы и ивы. джабаглы протекает в более низких берегах и также окаймлена пойменными лесами. на горных склонах снизу вверх последовательно сменяются ландшафты предгорных степей, широколиственных лесов, и альпийских лугов, ледников и снежников. каждому из этих природных комплексов свойственны специфические черты растительного и животного мира. в заповеднике 1200 видов растений, в том числе 16 видов деревьев и 62 вида кустарника, 42 вида млекопитающих, 238 видов птиц, 9 видов пресмыкающихся. характерные обитатели архары, козероги, косули, маралы, кабаны, снежные барсы, медведи, каменные куницы, горностаи, ласки, лисы, барсуки, сурки. многочисленны беркуты, стервятники, грифы, обычны - горные индейки - уланы, перепела, кеклики, и др. в 1952 году в горах аксу-джабаглинского заповедника было выпущено несколько маралов. олени хорошо освоились на новом месте и обогатили фауну западного тянь-шаня новым видом ценного животного. здесь много редких горных растений, среди которых встречаются так же лекарственные виды, как барбарис, эфедра, аканий, зверобой, и т.д. редкими являются чеснок длинноостный и пекемский лук который по величине и качеству не уступает огородным сортам. аксу-джабаглы имеет филиал палеонтологических захоронений карабастау и акбастау на склонах хребта каратау, расположенных в нескольких десятках километров севернее заповедника в долине реки бурундай. здесь в неглубоком лесу можно встретить редчайшие отпечатки различных рыб, молюсков, черепах, насекомых, многоих растений юрского периода, обитавших в располагавшемся здесь 120 млн. лет назад морском бассейне. площадь двух смежных участков палеонтологических захоронений в юрских глинистых сланцах не большая (120 га), однако научное значение их велико, по ним можно проследить этапы эволюции органического мира земли.