Салт айтысының ескі түрі қыз бен жігіт айтысында негізгі тақырып – жастық көңіл күйі мен өнер сынасу болса, ақындар айтысында өнер салыстыру, сөз сынасудың үстіне әр ақын өз руын дәріптей жырлаушылық келіп қосылғанын көреміз. Әсіресе бұл XIX ғ. етегін кеңірек жайған. Осы дәуірде өмір сүрген атақты ақындар: Шөже, Балта, Орынбай, Кемпірбай, Тезекбай, Сүйінбай, Түбек, Омарқұл, Тәбия, Мұрат, Сүгір, Жаскілең, Бала Омар, Біржан, Сара, т.б. түрлі тақырыпта шығарған қысқа өлеңдерімен қатар, айтысқа түсіп, сан алуан сөз тартыстарын бастарынан кешірген және тарихта көпшілігінің аттары осы айтыс арқылы сақталған. Айтыс жанры қазақ ауыз әдебиетінде саны жағынан да, сапасы жағынан да айрықша орын алады
Атасы он жасар ұл баласымен далада келе жатып, баласынан сұрады: — Анау өрмекшіні көремісің, не істеп жүр? — Көремін, өрмек тоқып жүр. — Анау құмысрсқаны көремісің? — Көремін, аузында бір нанның уалшығы бар, жүгіріп кетіп барады. — Жоғары қара, аспанда не көрінеді? — Жоғарыда қарлығаш ұшып жүр, аузында кесе тістеген шөбі бар. Сонда атасы айтты: —Олай болса, шырағым, ол кішкентай жәндіктер саған әбірет Өрмекші маса, шыбынға тұзақ құрып жүр, ұстап алған соң, өзіне азық етуге. Құмырсқа бала-шағаларына тамақ аулап, бір нанның уалшығын тапқан соң өзі жемей, аузына тістеп, қуанғаннан үйіне жүгіріп қайтып барады. Қарлығаш балапандарына ұя істеуге шөп жиып жүр. Жұмыссыз жүрген бір жан жоқ. Сені де құдай тағала босқа жүруге жаратпаған, жұмыс жұмыстауға әдеттенуге керек, — деді.
- Үш күннен кейін менің туған күнім, сенің келгенінді қалаймын. - Үлкен рахмет шақыруына, бірақ мен бос болмаймын. - Мен сол туралы ойландым, қай уақытқа қонақты шақырайын, саған жайлы болуы үшін. Қай уақытта сен бос боласын? - Мен сағат 6-ға қарай босаймын. Қандай сыйлық алғын келеді? - Маған сыйлық маңызды емес, бастысы сен келсен. - Сен қай жерде туған күніңді өткізесін? - Мен туған күнімді үйде өткіземін, сен 6-да менің үйіме кел, сен келсен мен өте қуанышты боламын! - Жақсы, мен кешікпей келуге тырысамын. - Уайымдама, біз сені күтеміз. Ұзақ кідірме!
Салт айтысының ескі түрі қыз бен жігіт айтысында негізгі тақырып – жастық көңіл күйі мен өнер сынасу болса, ақындар айтысында өнер салыстыру, сөз сынасудың үстіне әр ақын өз руын дәріптей жырлаушылық келіп қосылғанын көреміз. Әсіресе бұл XIX ғ. етегін кеңірек жайған. Осы дәуірде өмір сүрген атақты ақындар: Шөже, Балта, Орынбай, Кемпірбай, Тезекбай, Сүйінбай, Түбек, Омарқұл, Тәбия, Мұрат, Сүгір, Жаскілең, Бала Омар, Біржан, Сара, т.б. түрлі тақырыпта шығарған қысқа өлеңдерімен қатар, айтысқа түсіп, сан алуан сөз тартыстарын бастарынан кешірген және тарихта көпшілігінің аттары осы айтыс арқылы сақталған. Айтыс жанры қазақ ауыз әдебиетінде саны жағынан да, сапасы жағынан да айрықша орын алады