Үндестік заңы дегеніміз – сөз ішіндегі дыбыстардың бір-бірімен үндесіп,біркелкі болып қолданылуы.Үндестік заңының 2 түрі бар:буын үндестігі және дыбыс үндестігі.
1) Буын үндестігі – сөз ішіндегі дауысты дыбыстардың бірыңғай жуан не жіңішке болып үндесуі.Түркі тілдері,оның ішінде қазақ тілі буын үндестігіне негізделеді,яғни қазақтың төл сөздері не бірыңғай жуан не бірыңғай жіңішке болып келеді.
Мынадай сөздерде:
1.қос сөздерде (аман-есен,асты-үсті т.б.)
2.біріккен сөздерде (шекара, ба з,кәсіпорын т.б) буын үндестігі сақталмайды.
Буын үндестігі сөз бен қосымша арасыңда да сақталады,яғни сөзге жалғанатын қосымша сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай жуан не жіңішке жалғанады.Мысалы:тас-қа (тас-ке емес),үй-лер (үй-лар емес),құс-ты (құс-ті емес) т.б.
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалармен қатар (-мен,-бен,-пен,-нікі,-дікі,-тікі,-паз,-қор,-қой т.б.),кірме сөздерде де буын үндестігіне бағынбайтын жағдайлар болады (кітап,алгебра,цехтан,рульді т.б.).
2) Дыбыс үндестігі дегеніміз – қатар келген екі дыбыстың бір-біріне ықпал етіп үндесуі.Оның 3 түрі бар: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал, тоғыспалы ықпал.
1.Ілгерінді ықпал – қатар келген екі дыбыстың алдыңғысының соңғысына әсер етуі.Мысалы:қаш-са (қашша),көзқарас (көзғарас),ақ балық (ақ палық) т.б.
2.Кейінді ықпал – қатар келген екі дыбыстың соңғысының өзінен бұрынғы дыбысқа әсер етуі.Мысалы:бас+шы (башшы), Есенгелді (Есеңгелді),он бес (ом бес) т.б.
3.Тоғыспалы ықпал – қатар келген екі дыбыстың бір-біріне ілгерінді-кейінді ықпал етіп, екеуінің де өзгеріске ұшырауы.Мысалы:Досжан (Дошшан),Жиенқұл (Жиеңғұл),тас жол (ташшол) т.б.
решить тест:
63.Омоним сөздерді табыңыз.
А) Бас, аяқ.
В) Мұғалім, оқушы.
С) Бас, жақ.
D) Ара, бас.•
Е) Үлкен, кіші.
64.Тура мағыналы сөзді табыңыз.
А) Суық сөз.
В) Ыстық ықылас.•
С) Ақниетті.
D) Жақсыадам.
Е) Тереңойлы.
65.Синонимдік қатарды көрсетіңіз.
А) Зор, үлкен.
В) Бай, кедей.
С) Пайдалы, зиян.
D) Туған, қайтыс болған.
Е) Кең, тар•
66.Үнді дыбыстары бар сөздітабыңыз.
A) Наным.
В) Жаға.•
С) Отбасы.
Б) Көкжиек.
Е) Бастық
67.Түбір сөзді табыңыз.
А) Кісі.
В) Апам.•
С) Дастарханға.
Д) Бауырының.
Е) Үйде.
68.Буын үндестігі сақталмаған сөзді көрсетіңіз.
А) Оқушы.
В) Орман.
С) Ғарышкер.
Д) Мектеп.
Е) Дәптер.•
69.Мақалды толықтырыңыз.
Жеті жұрттың тілін біл,
Жеті түрлі біл.
А) ақыл. •
В) әдет
С) тарих
D) білім
Е) көңіл
70.«Дәулет» сөзінің синонимін табыңыз.
А) Аз.
В) Байлық.
С) Үлкен.
D) Бас.
Е) Қас.•
71.Қай септікте тұрғанын көрсетіңіз: «Студенттен».
А) Барыс септік.
В) Шығыс септік.
С) Атау септік.•
D) Ілік септік.
Е) Табыс септік.
72.Толықтырыңыз.
«... кітабыңыз өте қызық екен.»
А) Сіз. •
В) Біздің.
С) Сенің.
D) Сіздің.
Е) Мені
73.Негізгі зат есімді табыңыз
A) бала,кітап,университет;
B) бала,білімді,қысқы;
C) кітап,баладай,қалалық;•
D) университет,бақытты,денсаулық;
E) мектеп,кітап,таудай;
74.Біріккен сөзді атаңыз:
A) тасбақа,қолшатыр;
B) ҚСТУ,ЖҚС;•
C) аяқ киім,қант сауыты;
D) ата-ана,бала-шаға;
E) аты-жөні,сиыр еті;
75.Киіз үйдің басты бөлшектерін көрсетіңіз
A) ошақ, босаға,кереге
B) кереге, шаңырақ, уықтар
C) есік, уықтар, шаңырақ•
D) түндік,кереге, ошақ
E) адырна, кебеже, уықтар
76.Реттік сан есімі бар сөйлемді атаңыз:
A) Жиырмасыншы томды бер;
B) Алтаудың біріне берсең болады;
C) Үш жігіт кірді;
D) Біз екеуміз;•
E) Бесеуіміз бардық;
77.Дұрыс жазылған сөзді табыңыз:
A) адамдікі;
B) адамдыкы;
C) адамтікі;•
D) адамнікі;
E) адамдіқы;
78."Білім кілті - тіл" дұрыс аудармасын көрсетіңіз.
A) Знание - сила•
В) 3нание ключ к языку.
С) Язык и знания сила
D) Язык- ключ к знаниям
E) Люби и береги свой язык.
79.Колледж бітіргенде,студент қандай білім алатынын анықтаңыз.
А) Кәсібибілім.
В) Арнайы орта.
С) Жоғарыбілім.
D) Орта білім.
E) Бастауышбілім.•
80.Қазақтың үш жүзініңбасынқосқанхандыанықтаңыз.
А) Кенесары хан.
В) Әбілхайыр хан.
С) Қасым хан.•
D) Абылай хан.
Е) Тәуекел хан
81.Ядролық қаруға қарсы қоғамдық қозғалыстың атауын белгілеңіз.
А) «Жас Алаш»
В) «Жер - Ана» •
С) «Невада – Семей»
D) «Жасыл ел»
Е) «Экология»
82.Есік қорғанынан табылған ескерткішті көрсетіңіз.
А) Алтын адам.•
В) Алаша хан кесенесі.
С) Көне кітаптар.
Д) Қожа Ахмет Йасауи кесенесі.
Е) Айша биби кесенесі
83.Махамбет Өтемісұлының жауынгер досы, көтеріліс басшысын табыңыз.
A) Шернияз
B) Есет батыр
C) Жәңгір
D) Әбілқайыр•
E) Исатай
Объяснение:
Все ответы отмечены •
Сөз:көлшік Түбір:көл Жұрнақ:шік
Сөз:достықпен Түбір:дос Жұрнақ:тық Жалғау:пен
Сөз:Мектеп Жалғау:те
Объяснение: