Мұртты обалар – ерте темір дәуірінен сақталған ескерткіштер (б.з.б. 7–4 ғасырлар). Толық емес мәліметтер бойынша Қазақстанда 300-ден астам мұртты обалаға жататын ескерткіш тіркелген. Оларды Ә.Х.Марғұлан, К.Ақышев, М.П.Грязнов, Ә.Оразбаев, М.Қадырбаев, С.М.Ақынжанов, Ф.Арсланова, С.С.Сорокин, А.Бейсенов, А.Таиров, С.Г.Боталов, т.б. зерттеді. Оның негізгі бөлігі (80%-дан астамы) Орталық және Солтүстік Қазақстан өлкелерінің жәдігерлері
Осының ішінен тауып ал жанеде бұны историяға салуын керек қазақ тілге емес
Маған падписатсяетіңіздерші өтінемін
Жарақаттану барлық жастағы адамдардың денсаулығы мен өміріне қатерлі қауіп төндіреді. Жыл сайын әлемде әр түрлі жарақаттардың салдарынан 5 млн. адам көз жұмады - бұл шамамен жалпы өлім санының 9 пайызын құрайды. Көбінесе адамдар өзінің бейғамдығы мен абайсыздығы немесе біреудің қылмыстық немқұрайлылығы мен жауапсыздығынан жарақат алады, мүгедек болып қалады, өмірінен айырылады.
Жарақаттар бөлінеді:
1. Өндірістік – өнеркәсіптік; ауыл шаруашылықтық; құрылыстық; көліктік жарақат: жұмысшының өндірісте және еңбек қауіпсіздігі талаптарын сақтамауына байланысты туындаған жарақат. Негізгі себептері – бұл жұмыс орнын ұйымдастыру мен ұстаудағы, техника қауіпсіздік ережелерінің сақтаудағы кемшіліктер; жұмыс орындарын дұрыс жарықтандырмау; өндіріс аумағының былығуы және ластануы; тұрмыстың қанағаттанарлықсыз жағдайлары; алкогольдік мастану.
2. Өндірістік емес: тұрмыстық; көшелік; жол-көліктік; спорттық; мектептік; балалар жарақаты және басқалар. Олар өндірістік қызметтен тыс зардап шеккен жазатайым оқиғаларға: үйде, аулада, жеке гаражда және т.б. байланысты.