Галактика деп бәріне ортақ бір центрден айналатын сансыз мол жұлдыздардың алапат үлкен жүйесін айтады. Аспандағы жай көзбен көрінетін самсаған 6000 жұлдыз Біздің Галактика деп аталатын бір ғана галактикаға жатады. Кейде «Сүт Жолы» деп те атайтын Біздің галактикада жай көзге көрінбейтін 200 миллиардтай жұлдыз бар. Оған аспан күмбезін белдеулеп жатқан, шашырап төгілген сүтке ұқсас, ақшыл жолақ та кіреді. Бұл жолақты Сүт жолы, ал қазақтар Құс жолы деп атайды.
Күн – Жерден орташа алғанда 150 млн. км қашықтықта орналасқан.
Ол осы Галактиканың кішігірім жұлдызы.
Жарық Жер бетіне секундна 300000 км жылдамдықпен 8 минутта жетеді.
Жарық бір жылда 9 460 528 405 000км жол жүреді. – осы қашықтық астрономияда бір жарық жылы деп аталады.
Біздің Галактиканың бір шетінен қарсы шетіне жарық 100 мың жылда жетеді. Әлемнің кеңдігі сондай, Біздің Галактикамен шамалас миллиардтаған галактикалар бар. Ал біздің галактикаға жақын көршілес екі галактика бар. Олардың бірін- Үлкен Магеллан Бұлты, екіншісін Кіші Магеллан Бұлты деп атайды. Біріншісінен жарық бізге 169 000 жылда, екіншісінен 180 000 жылда жетеді.
Өткен ғасырдың 20-жылдары Э. Хаббл галактикаларды пішіні бойынша үш топқа бөлген болатын:
1. Жұлдыздарды спираль бойымен орналасқан спиральдық галактикалар;
2. Эллипсоид пішіндес эллипистік галактикалар;
3. Белгілі бір пішіні жоқ бұрыс галактикалар.
Біздің Галактика спиральдық галактикалар қатарына жатады.
Галактикалардың барлығы да қозғалыс үстінде дамиды, өзгереді, өшеді, қайтадан пайда болады. Бұдан 15 миллиард жыл бұрын Әлем болмаған. Қазіргі ғаламат әлем тығыздығы шексіз үлкен, ал көлемі шексіз кіші нүктедей ғана белгісіз заттың жарылысынан пайда болған. Әлемнің бастауында тұрған жарылысты астрономияда «Үлкен Жарылыс» деп атайды.
Расында да, қазіргі жан-жаққа бытырай алшақтап бара жатқан галактикаларды кері қарай қайыра жинақтайтын болсақ , олардың 15 миллиард жылдан кейін бір нүктеде түйісетіндігін ғылым дәлелдеп отыр. Міне, сондықтан әлемнің негізгі құрылымы – Галактикалардың жасы 12-15 миллиард жыл аралығын құрайды. Галактикалардағы жұлдыздардың жасы да бірдей емес. Олардың центріне жақын орналасқан жұлдыздар кәрі, ал шеткері орналасқан жұлдыздар жас жұлдыздар болып табылады.
Біздің Галактиканың жасы 12 миллиард жылдай. Күн оның спираль бұтағының шеткергі аймағында орналасқан. Күннің пайда болғанына 5 миллиардтай жыл болды. Оның құрамындағы элементтердің ядролық отындарының қоры тағы да 5-10 миллиард жылға жетеді.
Галактикадағы барлық жұлдыздар оның ядросын (центрін) айнала қозғалады. Күн Галактика центрінен 25000 жарық жылындай қашықтықта орналасқан. Ол Галактика центрін секундына 250 километр жылдамдықпен 480 миллион жылда бір рет айналып шығады. Бұл уақыт аралығын бір галактикалық жыл дейміз.
Көптеген жұлдыздарды төңіректеп олардың планеталары айналып жүреді. Күнді айналатын планеталар мен денелер толығырақ зерттелген. Олардың қатарын Күнге жақындарынан бастап санағанда мына сегіз планета құрайды: 1.Меркурий (Кіші Шолпан);
2. Шолпан;
3 Жер;
4.Марс (Қызыл жұлдыз);
5. Юпитер (Есекқырған);
6. Сатурн;
7. Уран;
8. Нептун. Күнді Нептуннан кейін айналатын 9 – планета саналатын – Плутонды кіші планеталар (астероидтар) қатарына қосайық деген келісім астрономдар арасында 2004 жылы қабылданды. Сонымен қатар Күнді төңіректеп, негізінен Марс пен Юпитердің арасында мыңдаған астероидтар («кіші планеталар») қозғалады. Олардың ең үлкені – Церераның диаметрі 1003 км. Астероидтардан кіші Күн төңірегіндегі кезбелерді кометалар (қазақша «құйрақты жұлдыздар»), ал олардан да кішісін метеориттер деп атайды. Кометалар Күнге жақындағанда оның қатқан тоңы мен мұзы еріп, буланады да, шұбатылған түтік тектес із қалдырады. Күн жалынының шарпуынан туған «күн желі» кометаның шұбатылған «құйрығын» үнемі Күнге қарсы жаққа үргілеп, бұрып отырады.
Қасқыр туралы.
Қасқыр - жыртқыш аң.
Басқа атаулары да белгілі: бөрі, бері. Еркек қасқыр шамамен 50 килограмм болады, ал ұрғашысы 45 кг болады. Тұрғылықты жері жердің солтүстік жарты шеңберінде өмір сүреді.
Қасқыр еркіндікті жақсы көретін аң. Оны қолға үйрету қиынның қиыны. Қасқыр қақтығыстан қайтпайды. Не жеңеді, не өледі. Әйтеуір аяғына дейін жеткізеді. Ол тек қана балғын, жаңа етпен қоректенеді. Өлексені татып алмайды. Сонымен қатар, ол өзінің маңдай терімен ұстаған олжасын ғана жейді.
Қасқыр — қайсар, аса сақ хайуан. Қайсарлығы — оның кез келген айқаста жеңіске жеткенше не жеңіліп, демі үзілгенше шайқасуынан көрінеді. Ал аса сақ, аса қулығы әр түрлі әрекеттеріне байланысты айтылған. Бірде бір сұр қасқыр ауыл-үйдің арасына кіріп кетеді. Қиқулап қуа жөнелген топ алдында ғана келе жатқан қасқырдан демде көз жазады да қалады. Ары іздейді, бері іздейді, жоқ. Кейін артынан анықтап білсе, арлан қасқыр ауыл арасында тұрған электр желісінің бағанасын құшақтап, тікесінентік тұра қалған екен. Сұр бағана мен сұр қасқыр ешкімнің назарына да ілікпепті. Қасқырдың ақылдығына танданысқан топ, бастарын шайқаса тарқасыпты.
Қазір қасқыр аса азулы, жыртқыш ретінде суреттеледі. Әлі де солай. Бұғауға көнбейтін тұз тағысының аса жыртқыштығын дәріптеудің ең көрнекті үлгісі — «Көксерек» фильмі. Мұнда қасқырдың адам үстемдігіне еш көнбейтіндігінің ең нанымды дәлелі Көксеректің баланы жарып кетуінен айқын көрініс табады. Бұл — қасқырдың мейіріммен ұстауға да көнбейтіндігінің дәлелі.
Қасқыр — дала тағысы. Киелі саналатын көкбөрі тұқымына қатысты тағы бір дерек, ол — оның отбасына беріктігі. Қасқыр бір ғана отбасына ие және ол — бөлтірік тәрбиесін толықтай өз мойнына алған хайуан. Ауыздандыру, бөлтірігін көкжалға айналдыру, бәрі-бәрі — осы ата қасқырдың құзырындағы міндет. Өзге хайуандарда жоқ осы қасиеттер киелі жаратылыс иесін әр кез даралап тұрады.
Назарларыңызға осы бағытта көмекші болатын жаднама ұсынамыз:
1. Қандай іске икеміңіз бар? Өзіңнің қандай іске икемді екеніңді білсең, сол бағытта жылжып, мақсатқа жетуге ұмтыласың. Осыған орай әр күнің мәнді, мағыналы, қызықты өтетіні сөзсіз. Сондықтан, жақсылап ойланып көріңіз, сіздің қандай іске икеміңіз бар?
2. Мақсат қою. Мақсат бар кезде біз қай бағытта жүру керектігін нақты білетін боламыз. Ал мақсатсыз адамның өмірі мәнсіз, қызықсыз өтеді. Сондықтан, қағаз бетіне өз армандарыңызбен байланысты мақсаттарды тізіп, жазыңыз.
3. Дамуға ұмтылыңыз. Өткен жылы жоспарлаған, бірақ іске аспаған істерді еске түсіріңіз. Шет тілін үйренгіңіз келді ме? Тоқымамен, тігінмен айналысқыңыз келді ме? Мүмкін, көлік айдауды үйреніп алғыңыз келеді? Өз қалауыңызбен таңдалған жаңа білім тезірек меңгеріледі. Дамуды, білім алуды тоқтатпаңыз!
4. Бір орында қалып қоймаңыз. Әр күніңіз бірқалыпты не қызықты өтуі – өз қолыңызда. Өміріңізге, киім киісіңізге, жүріс-тұрысыңызға бір өзгерістер енгізсеңіз, көңіл-күйіңіз жақсарып, күш-қуатыңыз арта бастағанын байқайсыз.
5. Айналаңыздағы адамдарға назар аударыңыз. Адамдармен қарым-қатынас – ең құнды нәрселердің бірі. Жақындарыңызбен достарыңызға уақыт бөлуді ұмытпаңыз. Кез келген адамнан жаңа бір нәрсе біліп-тануға болады. Сондықтан, адамдар да біздің дамуымызға бірден бір себепші болып саналады.
6. Бос уақыт. Егер бос уақытыңызды белсенді, қызықты өткізсеңіз, қысқа мерзімді демалыстың өзі де күш-қуат береді. Еңбектенумен қатар демалып та алу керектігін ұмытпаңыз. Үздіксіз жұмыс істеу немесе сабақ оқу миды шаршатып, әлсіздікке алып келеді. Бұл орайда Хобби туралы ойланыңыз. Ол сіздің көңіл-күйіңізді көтеріп, көңіліңізді аулайды.
7. Белсенді өмір сүру. Күш-қуатыңыз тасып тұрған кезде көп нәрсеге ұмтылып, біраз ойды іске асыруға талаптанған жөн. Белсенді адамның жоспары, істері, армандары көп болады. Өмірі қызықты, есте қаларлықтай болып өтеді. Белсенді адам өзін жаңа белестерге жетелейді. Өз өміріңізді, әрбір күніңізді басқаруға дағдыланыңыз.
8. Сезімге беріле біліңіз. Кез келген іске кірісерде, оны бар жан-тәніңмен істеуге тырысыңыз. Егер сіз бір бастамаға шын жүректен, сеніммен кіріссеңіз, ісіңіз де сәтті болады. Өз сезіміңізден ұялмаңыз, оны шеттетпеңіз.
9. Тар жол, тайғақ кешу. Өмірде кездесетін қиыншылықтарға төтеп беруге жүрексінбеңіз. «Көз қорқақ, қол батыр» демекші, өзіңізге сеніп, мәселелерді шешуге тырысыңыз. «Әрбір мәселенің шешімі бар» деген жалған сөз емес. Әрбір қиындықтың нәтижесі сіздің тәжірибеңіздің өсуі мен шыңдалуыңызда. Өмірде кездесетін қиындықтар сізді ширықтырып, жаңа белестерге ұмтылуға итермелейді.
10. Өзгелерге көмектесіңіз. Өзгелердің мәселесін шешуге көмектесу сіздің бақытты, өміріңізді мәнді ете түседі. Себебі, бір айтылған «рақмет» адамның өзіне деген сүйіспеншілігін арттырады.