Сәлем досым мен бүгін саған тілашар туралы айтып беремін
Баласының қара тануына мән берген халық
«Тілашар» дәстүрін айтпас бұрын бір нәрсеге кішкене тоқталайын. Кеңес өкіметі заманында арнайы құжаттарда, оқулықтарда, алқалы жиындарда биік мінбелерден: «Қазан төңкерісіне дейін қазақтардың 98 пайызы – сауатсыз, қараңғы болған. Тек төңкерістен соң көзі ашылып, әріп таныды», – деп көпе-көрнеу бүкіл бір халықты кемсіту, жала жабу үдірісі үзбей жүріп тұрды. Сыңаржақ саясат қазақ халқының қомақты бөлігінің мұсылманша сауаты болғанын, араб әрпімен оқып-жаза алатынын көргісі де, естігісі де келмеді. Ең сорақысы, «сауатсыз едік», «қараңғы едік», «оқымаған надан едік» дегенді өз ұлтымыздың өкілдеріне айтқызып, санасына сіңірді. Егер бұлай болса, көне дәуірден бері тамыры үзілмей келе жатқан «Тілашар» дәстүрі қайдан шыққан? «Тілашар» дегеніміз баланың ұстаз алдын алғаш көруіне (мейлі, ол қожа, молда болсын, мұғалім болсын) арналған ізгі ниет, бата-тілек емес пе?! Ертеде алалы жылқы, ақтылы қой айдаған ірі байлар балаларын Бұхара, Самарқанд, Қазан, Түркістан, Орынбор секілді қалаларға үлкен медреселерден білім алуға жіберген. Ауқатты адамдардың көбі ауылында бала оқытатын қожа молдаларды ұстаған. Баласын алысқа жіберуге шамасы келмейтін қоңыртөбел шаруасы барлар мен саптыаяқтық айраны бар кедейдің өзі баласын ауыл арасындағы молдаларға апарған екен. «Тілашар» дәстүрі сол кезде жасалған. Оқуға баратын баланы жуындырып, тырнақ-шашын алып, әркім жағдайына қарай балаға жаңа киім кигізіп, қолдағы барымен дастарқан жасап, үлкендерден бата алған.
Таудай болсын талабың,
Ашылсын тілің, қарағым.
Оқу сіңіп санаңа,
Жарқырай берсін қабағың.
Мақтанышы бола біл.
Ата менен анаңның! – деген секілді тілегі тұнық, ақ ниеттен шыққан батаны естіген баланың рухы көтеріліп, оқуға талпынған. Ата-аналары баласын молдаға жетелеп апарып: «Молдеке, сүйегі – біздікі, еті – сіздікі. Осы балаға қара танытып, тілін ашып беріңіз», – деп тапсырады екен. Әрине, ол заманның оқуы мен бүгінгі дәуірдің сабағын да, ұстазын да салыстыруға болмайды. Алайда мұсылманша әріп танып, оқу-жазуға көзіқарақты болғандардан қазақтың небір ғұлама ғалымдары, классик ақын-жазушылары шықты емес пе?!
Сарыарка (казахский мелкосопочник) - место расположения центральный казахстан, протяженность с запада на восток - 1200 км, средняя высота гор - 500-600 м, на западе ширина мелкосопочника достигает 900 км, на востоке - 350 км. на севере сарыарка граничит с западно-сибирской равниной, на юге - с озером и пустыней бетпак-дала, на востоке сливается с горной системой саур-тарбагатай, на западе примыкает к тургайскому плато. к числу наиболее высоких гор казахского мелкосопочника относятся: аксорган (1565 м), каркаралинские (1403 м), чингизтау (1305 м), улытау (1133 м). жемчужиной сарыарки является щучинско-боровская курортная зона. местные жители не без основания называют этот край «казахстанской швейцарией», так как здесь в окружении красивейших гор казахского мелкосопочника располагаются прозрачные голубые озера, являющиеся излюбленным местом отдыха туристов из стран снг. мугоджары - невысокая каменная гряда, являющаяся южным отрогом уральских гор. наивысшая точка мугоджар - гора большой боктыбай (657 м). протяженность гряды составляет 450 км с севера на юг. на западных склонах мугоджар берут свое начало реки шийли и терисбутак, которые в дальнейшем при слиянии образуют р. орь (левый приток урала). к югу от каменной гряды простирается песчан ая пустыня большие барсуки, отделяющая мугоджары от аральского моря
Сарыарка (Казахский мелкосопочник) - место расположения Центральный Казахстан, протяженность с запада на восток - 1200 км, средняя высота гор - 500-600 м, на западе ширина мелкосопочника достигает 900 км, на востоке - 350 км. На севере Сарыарка граничит с Западно-Сибирской равниной, на юге - с озером Балхаш и пустыней Бетпак-Дала, на востоке сливается с горной системой Саур-Тарбагатай, на западе примыкает к тургайскому плато. К числу наиболее высоких гор Казахского мелкосопочника относятся: Аксорган (1565 м), Каркаралинские (1403 м), Чингизтау (1305 м), Улытау (1133 м). Жемчужиной Сарыарки является Щучинско-Боровская курортная зона. Местные жители не без основания называют этот край «казахстанской Швейцарией», так как здесь в окружении красивейших гор Казахского мелкосопочника располагаются прозрачные голубые озера, являющиеся излюбленным местом отдыха туристов из стран СНГ.
Мугоджары - невысокая каменная гряда, являющаяся южным отрогом Уральских гор. Наивысшая точка Мугоджар - гора Большой Боктыбай (657 м). Протяженность гряды составляет 450 км с севера на юг. На западных склонах Мугоджар берут свое начало реки Шийли и Терисбутак, которые в дальнейшем при слиянии образуют р. Орь (левый приток Урала). К югу от каменной гряды простирается песчан ая пустыня Большие Барсуки, отделяющая Мугоджары от Аральского моря.
Сәлем досым мен бүгін саған тілашар туралы айтып беремін
Баласының қара тануына мән берген халық
«Тілашар» дәстүрін айтпас бұрын бір нәрсеге кішкене тоқталайын. Кеңес өкіметі заманында арнайы құжаттарда, оқулықтарда, алқалы жиындарда биік мінбелерден: «Қазан төңкерісіне дейін қазақтардың 98 пайызы – сауатсыз, қараңғы болған. Тек төңкерістен соң көзі ашылып, әріп таныды», – деп көпе-көрнеу бүкіл бір халықты кемсіту, жала жабу үдірісі үзбей жүріп тұрды. Сыңаржақ саясат қазақ халқының қомақты бөлігінің мұсылманша сауаты болғанын, араб әрпімен оқып-жаза алатынын көргісі де, естігісі де келмеді. Ең сорақысы, «сауатсыз едік», «қараңғы едік», «оқымаған надан едік» дегенді өз ұлтымыздың өкілдеріне айтқызып, санасына сіңірді. Егер бұлай болса, көне дәуірден бері тамыры үзілмей келе жатқан «Тілашар» дәстүрі қайдан шыққан? «Тілашар» дегеніміз баланың ұстаз алдын алғаш көруіне (мейлі, ол қожа, молда болсын, мұғалім болсын) арналған ізгі ниет, бата-тілек емес пе?! Ертеде алалы жылқы, ақтылы қой айдаған ірі байлар балаларын Бұхара, Самарқанд, Қазан, Түркістан, Орынбор секілді қалаларға үлкен медреселерден білім алуға жіберген. Ауқатты адамдардың көбі ауылында бала оқытатын қожа молдаларды ұстаған. Баласын алысқа жіберуге шамасы келмейтін қоңыртөбел шаруасы барлар мен саптыаяқтық айраны бар кедейдің өзі баласын ауыл арасындағы молдаларға апарған екен. «Тілашар» дәстүрі сол кезде жасалған. Оқуға баратын баланы жуындырып, тырнақ-шашын алып, әркім жағдайына қарай балаға жаңа киім кигізіп, қолдағы барымен дастарқан жасап, үлкендерден бата алған.
Таудай болсын талабың,
Ашылсын тілің, қарағым.
Оқу сіңіп санаңа,
Жарқырай берсін қабағың.
Мақтанышы бола біл.
Ата менен анаңның! – деген секілді тілегі тұнық, ақ ниеттен шыққан батаны естіген баланың рухы көтеріліп, оқуға талпынған. Ата-аналары баласын молдаға жетелеп апарып: «Молдеке, сүйегі – біздікі, еті – сіздікі. Осы балаға қара танытып, тілін ашып беріңіз», – деп тапсырады екен. Әрине, ол заманның оқуы мен бүгінгі дәуірдің сабағын да, ұстазын да салыстыруға болмайды. Алайда мұсылманша әріп танып, оқу-жазуға көзіқарақты болғандардан қазақтың небір ғұлама ғалымдары, классик ақын-жазушылары шықты емес пе?!