Жолаушы – белгілі бір мақсатпен жол жүруші, сапар шегуші адам. Қазақ халқының дәстүрлі ұғымында «жолаушы өз үйінен қырық қадам ұзап шыққан соң мүсәпір» делінеді. «Мүсәпір» араб тілінде жолаушы деген ұғымды білдіреді. Сайын далада жолаушыға жолыққан адам оған жол көрсетіп, жөн сілтеп, ел мен жердің жайынан хабар беруге міндетті. «Жолаушы азығы жолда» деп білген жолаушы ешқашан жол сапарға мол азық, ауыр зат алып шықпаған. Жолаушы ауылға қонуға келсе, баса-көктеп кірмей, алдымен алыстан дауыстап, рұқсат сұраған. Жолаушы даладан қос көрсе де, міндетті түрде бұрылып, онда адам болсын-болмасын дәм татқан. Қаралы ауылға да түсіп, аттануы тиіс болған.
«Қырықтың бірі – Қыдыр» деп санаған қазақтар үйіне келген бейтаныс жолаушыға ықылас, құрмет танытып, қонақ етіп күтсе, байлық пен ырыздық келеді. Ал жолаушыны сыйламаса, несіп-ырыздығына кесірі тиеді деп сенген. Жолаушы келген ауылына түстеніп, ат-көлігін суытып, тынығып аттанған. Көшпелілер қоғамында жолаушы кең даладағы оқиғалар туралы хабарды жедел жеткізуші, ақпаратты алмастырушы міндетін атқарған. Жолаушыны әдейі ауылына бұрып әкеліп, алыс-жақынның жаңалығын тыңдап аттандыратындар да болған. Жолаушыға қиын-қыстау жағдайда қол ұшын берген жан кейін қимас жолдас, дос-жаранға айналған. Қазақ халқы жолаушыны аса құрметтеген. Жолаушы жүрген адам кездессе, оны үйіне әкеп, шай беріп, ат-көлігін жайлап, көмектесіп отырған. Жолаушыдан бата алатын болған. Көшпенді өмір кешкен бабаларымыз жол жүрудің жайын жақсы білген. Ағайын-туыспен араласу үшін немесе жоғалған нәрсесін іздеу үшін, жолға көп шығатын болған. Ата-бабаларымыз табиғатпен етене жақын болып, жолға шыққан жолаушылар жол бағдарын жұлдызға қарап болжап, адаспаған.
Қазіргі кезде жолаушы ұғымы экономикалық категория ретінде қолданылады. Халқымызда жолаушыға қатысты көптеген мақал-мәтелдер бар. Мысалы, «Жолы болар жігіттің желі оңынан соғады» десе, «Жалғыз жүрсең, жолмен жүр, жолдан жолдас қосылар. Жолдан жолдас қосылса, жолың болмас несі бар» деп жақсы жолдастың қасиетін айтқан. «Жолаушыны жол сынайды» деген мақал арқылы сапар ауыртпалығын білдірген.
1-2. Мәтіннің стилі мен жанрын анықтап, себебін дәлелдеңіз.
3. Қарамен жазылған сөздер мәтінде не үшін қолданылған?
4. Мәтіндегі мақал-мәтелдерді автор қандай мақсатта қолданған?
5. «Қазіргі кезде жолаушы ұғымы экономикалық категория ретінде қолданылады» сөйлемі арқылы қазіргі жолаушыға баға беріңіз.
1) Сөйлемдер дұрыс немесе дұрыс емесін анықта:
1. Ержан Астанада дүниеге келген. - Дұрыс емес.
2. Ержанның ата-анасы Астанада жұмыс істейді. - Дұрыс.
3. Ержанның достары – ақылды, көңілді балалар. - Дұрыс.
4. Қазір балалар асханада отыр. - Дұрыс емес.
5. Ержан ертегі тыңдап отыр. - Дұрыс емес.
6. Бірінші бала көп сөйлемейді. - Дұрыс емес.
7. Екі бала ертегі бойынша мульфильм көреді. - Дұрыс емес.
2) Мәтіннен қарамен жазылған сөздерді сөз құрамына қарай талда.
Ержан: Ер - түбір сөз, жан - туынды сөз.
3) Сұраққа жауап бер. Жаз.
1. Қожа (бірінші бала) - өте жақсы түсінеді, сұрақтар қояды. Ертегі тыңдағанды ұнатады.
2. Жанар (екінші бала) - жақсы тыңдайды, жақсы түсінеді, бірақ көп сөйлемейді. Ертегі тыңдағанды жақсы көреді.
3. Менің ойымша, екі бала да бір-біріне ұқсамайды. Бірақ екеуі де ертегі ұнатады. Әр балаға ертегі ұнайтыны рас, сонымен екі бала осы ертегі туралы шығарма жазуды бастайды.
4) Мәтінді қайталап оқы. Тест сұрақтарына жауап бер.
1. Тыйым сөздер арқылы балаларды неге үйреткен?
А) Жақсылыққа үйреткен.
2. Табалдырық қазақ халқында қандай ұғым болып саналады?
В) Қасиетті ұғым.
3. Табалдырық – ненің шегарасы?
А) Үйдің сырты мен ішінің шегарасы.
4. Бақыттың белгісі не?
Б) Табалдырық.
5. Табалдырыққа байланысты тыйым сөзді табыңдар:
Б) «Табалдырықты баспа!».