Мәтін
Жүзден жүйрік,мыңнан тұлпар.
Жылқы - қазақ халқының ежелден үлкен махаббатпен,сүйіспеншілікпен қараған төрт түлігінің бірі.
Себебі,ол адамзатқа өте көп пайда әкелген.Мінсе - көлігі,жесе - еті,ішсе - қымызы болған.Дана халқымыз: "жылқы — малдың патшасы,түйе — малдың қасқасы" деп бекер айтпаған деп ойлаймын.Жылқы малы туралы талай ақын-жазушылар өз өлең-жырларын,шығармаларын арнаған.Ұлы ақын Абайдың өзі: "Шоқпардай кекілі бар,қамыс құлақ..." деп атты ерекше сипаттап жазған еді."Ер қанаты - ат" демекші,біз білетін батырлар жырындаға өр тұлғалы батырларымыздың өз тұлпарлары болған.Олар тек батырлардың мінер көлігі ғана болмаған.Қиындықтан алып шығар серігі де саналған."Түйе - байлық, жылқы - мырзалық" деген екен халқымыз.Шынымен де,жылқыны нағыз мырза,ер адамдар баптап,оған жай ғана мал ретінде қарамаған.Ілияс Жансүгіровтің "Құлагер" поэмасындағы Ақан серінің тұлпары Құлагерден айрылған сәті,оған ән арнауы жүректі елжіретпей қоймайды.
Сонымен қатар,жақсы жылқы талай ауруға ем болған.Ол туралы салт-дәстүрлер мен ырымдар да бар.Осы жылқы малымен көптеген ұлттық ойындар ойналады.Келешекте де жылқы малы қазақ халқының тұрмысында өз маңызын жоғалтпаса деймін.
Жаңаша жыл санауға дейін-ақ ірге бекітіп, қуатты мемлекетке айналып үлгерген сақ, ғұн, үйсін, қаңлы елдері, VI–VIII ғасырлардағы Түрік, Түргеш, Қарлық қағанаттары, VIII–IX ғасырлардағы оғыз, қыпшақ, қарахан дəулеттері, XI–XIV ғасырлардағы Алтын Орда ұлысына ұласты. Ұлы дала төсіндегі алып империялардың сынығы — Алтын Орда хандығы есеңгіреп, ыдырап, ақыр аяғында бірнеше хандықтарға бөлініп кетті. Ағайынның арасына алауыздық кіріп, бүтін халық екі жартыға бөлінді. Бір ата, бір анадан туғандар жылап айырылысты.Менен қалған мынау Еділ жұрт!... – деп еңірейтіні осы тұс.
Қай кезде де ел басына үйірілген бұлт оның əйгілі тұлғаларын айналып өткен емес. Алтын Орданың шаңырағы құлап, Еуразияның ұлы даласына көктей көшкен көшпелілер басынан бақыт құсы ұшқан кезде сұңқылдап тұрып жоқтау айтқан əйгілі тұлғаларымыздың бірі Сүйінішұлы Қазтуған жырау болған. Қазтуған өткенін қимай, бүгінге риза болмай, болашағына секеммен қарап өткен жырау.
Филология ғылымдарының кандидаты А.Сейітованың деректеріне сүйенсек, Қазтуған қазіргі Астрахан облысына (қазір Ресейге жатады) қарайтын Краснояр ауданы, Еділдің төменгі салалары Бозан, Ақтұба өзендері маңында дүниеге келген. Жыраудың ғұмыр кешкен кезеңі жайлы əр түрлі пікірлер бар. Əдебиеттанушы-ғалымдардың дені жыраудың дүниеге келген уақытын ХV ғасырдың 20–30 жылдарымен байланыстырады