ауыз әдебиеті — халық шығармашылығының айрықша саласы, ауызша шығарылып, ауызша тараған көркем-әдеби туындылардың жиынтық атауы.
қазақ халқының мұндай сөз өнерін ғалымдар ауыз әдебиеті деп атаған. сонымен бірге ғылым мен мәдениетте “халық шығармашылығы”, “халық поэзиясы”, “халықтың ауызша сөз өнері” дейтін атаулар да осыған жақын мағынада қолданылады. 1846 жылы ағылшын вильям томс ұсынған “фольклор” (ағылшынша lolk — халық, lore — білім, даналық) сөзі де ауыз әдебиеті атауы үшін халықаралық ғылым атау ретінде орныққан. бұлардың қай-қайсысы да бірінің орнына бірі қолданыла береді. бірақ мағыналары бір емес.[1]
мысалы, “халық поэзиясы” дейтін ұғым өлең түрінде айтылатын поэзиялық жанрларды жинақтап атауға лайық болса, “халық шығармашылығы” — халық шығармашылығы мен өнерінің барлық түрлерінің жалпы атауы, “ауызша сөз өнері” — прозалық та, поэзиялық та шығармалардың ортақ ұғымы. бұларға қоса “халық даналығы”, “халық білімі” деп аударылатын “фольклор” терминінің мән-мағынасында да елеулі айырма бар. батыс еуропа, америка, австралия халықтарының ұғымында бұл сөздің мағынасы тым ауқымды. ол халықтың киім-кешек, құрал-жабдық, әдет-ғұрып, тұрмыс-салт, наным-сенім, сондай-ақ түрлі көркем өнерін (поэзия, музыка, би, ою-өрнек, тоқыма өнері, т. б.) тұтастай атау үшін қолданылады. бұл жағынан алғанда ол тек ауыз әдебиетін ғана емес, “этнография”, “этномәдениет” дейтін ұғымдармен де сабақтасып жатыр. “фольклор” атауы орыс ғалымдарының зерттеулері арқылы халықтың ауызша поэтикалық шығармашылығы деген мағынада қалыптасқан. қазақ әдебиеттану ғылымындағы “ауыз әдебиеті” деген ұғым да “фольклордың” осы мәнімен сабақтас.[2] бұлар бірін-бірі толық алмастыра береді.[3] ауыз әдебиетіін зерттейтін ғылымды “фольклортану” деп атау да осыған байланысты. қазақ халқының ауыз әдебиеті өзінің көркемдік-идеялық нәрімен, эстетикалық қуат-тегеурінімен, түрі мен жанрларының молдығымен, тақырыптық және сюжеттік байлығымен, қоғамдық-әлеуметтік және тәрбиелік терең мән-мазмұнымен ерекшеленеді. ол — көне тас дәуірінде пайда болып, түркілік тұтастықты бастан кешірген, одан бері де қазақ халқының қалыптасу тарихымен біте қайнасып, бірге жасап келе жатқан теңдесі жоқ рухани мұра. байырғы ата-ң наным-сенімдерінен, тарихынан, тұрмыс-тіршілігінен, жақсы мен жаман туралы түсініктерінен, асыл арманы, биік мұратынан жан-жақты мағлұмат береді.
Аң патшасы - арыстан. Ол құрлықтағы жыртқыш аңдардың ең ірісі әрі ең мықтысы саналады. Орта африкалық тұқымы шамамен 350 фунтов (160 килограмм) тартады, 8.5зындығы шамамен 8.5 футқа (2.6 метр) жетеді. Осы бір мысық тұқымды жыртқыш жануардың біз білмейтін басқа қандай ерекшеліктері бар? Соны біліп көрейік.
1. Арыстанның дене ұзындығы - 2,5 м кейде 3 м-ден де асып кетеді. Мұнысымен ол құрлықтағы ұзын жануар болып есептеледі.
2. Еркек арыстандар - 270-280 кг, ғрғашылары - 170-180 кг тартады. Бербер арыстандары (Barbary Lion) арыстандардың ішіндегі ең ірісі болып есептеледі. Олардың салмағы 310-320 кг-нан асады.
3. Арыстанның көзі түнде өте жақсы көреді. Тіпті түнгі көріністі адамнан 4 есе анық көреді.
4. Арыстандардың тырнақтары 10 см, ұрғашыларында 8 см-дей болады. Өте өткір, әрі мықты жаратылған.
5. Арыстан мысық тұқымдылардың ішіндегі топпен, яғни, праидпен өмір сүретін жалғыз жануар. Пр праидта 1-2, арасында 3 еркек арыстан, 10-15 ұрғашы арыстан болады. Праидты еркек арыстан басқарады. Және әр праидтың мекендейтін жерлері, шекарасы болады.
6. Арыстан ұсақ жануарларды да, ірі жануарларды да аулайды. Аррғашы арыстандар көбіне аңаулаумен айналысса, ектектері көбіне шекараны күзетеді. Ұрғашы арыстандар топпен жүріп аң аулайды.
7. Арыстан күркіреп ақырған кезде дауысы 8 шақырымға дейін еділеді.
8. Арыстан салмағының ауырлығына қарамастан, жылдам жүгіреді. Ұрғашы арыстандар 80 км / сағ жылдамдықпен, ал, еркек арыстандар 60-70 км / сағ жылдамдықпен жүгіреді.
9. Еркек арыстандардың басқа жануарлардан айырмашылығы - олардың мойындарын айнала өсетін шаштары болады. Олардың мойнындағы шаштары шайқас кезінде зақым алудан қорғап тұрады. Ұрғашыларында өспейді.
көшпелілер Қ.Жалаири