СОЧ ПО КАЗАХСКОМУ Ауыл – дәстүрлі қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан ұғым. Ж.Әбдірашев: «Ауыл –
қаланың анасы, анасын ұмытпайды баласы» - деген екен. Ауыл – әр халықтың, соның ішінде
қазақ халқының алтын бесігі, темірқазығы. Ұлтымыздың салт-дәстүрі, қаны мен жаны сол
ауылдан басталады. Халық мақтанышына айналған әйгілі арыстарымыздың бәрі де сол
ауылдан шыққан. Сондықтан да елімізді кӛркейтуге осы бастан ӛз үлесімізді қосуға тиіспіз.
Ал біздің үлесіміз – сапалы білім алып, ел болашағын ойлайтын азамат болу. «Ауыл түбі –
бірлік, қауым түбі – тірлік» деген мақал ауылдың этникалық, экономикалық және рухани
маңыздылығын білдіреді.
Ауыл адамдары қала адамдарына қарағанда салтты берік ұстанады, қарапайым, жомарт,
ашық, кішіпейіл, бауырмал, мейірімді болып келеді. Себебі ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрып
барлығы ауылда жақсы сақталған. Ауыл адамдары кеш ұйықтап, ерте тұрады. Ауылда таза
ауа, дала тып-тыныш болады.
Қала ӛмірі тынымсыз тірліктен тұрады. Таңнан кешке дейін кӛліктің дауысы құлақ
тұндырады. Қаптаған халық, у да шу. Қала адамдары барлық жаңалықтан хабардар, бірақ
кӛбіне ӛзімшіл болып келеді.
1. Мәтіннен мақалды табыңыз, мағынасын ашыңыз.
[1]
2-3. Мәтіннен берілген сөздердің антоним, синонимдерін табыңыз.
Бүгіннен (антоним) - [1]
Қолы ашық (синоним) - [1]
4. Мәтінге сүйене отырып, кестені толтыр
Мәтіннен «қандай?» сұрағына
жауап беретін сӛздерді
табыңдар.
Мәтіннен деректі зат есімді
табыңдар
Мәтіннен кӛптік мәнді
есімдерді табыңдар
[2] [2] [2]
5. Сұраққа толық жауап жазыңыз. Ауыл адамдары қандай?
[1]
ІІ. ЖАЗЫЛЫМ
Берілген үш тапсырманың бірін таңдап, жазба жұмысын орындаңыз. Сӛздерді
орфографиялық нормаға сай жазып, қосымшаларды дұрыс жалғаңыз, жазба жұмысыңызда
реттік, жинақтық сан есімдерді, сӛйлем соңында қойылатын тыныс белгілерді орынды
қолданыңыз.
1. Қазіргі қазақ ауылы мен қаланың тыныс-тіршілігі
Жазғы демалыс кезінде ауылдағы туыстарыңыз қалаға қыдырып келді. Қонақтармен
қаланы аралауға шықтыңыз. Қай жерлерге апарасыз? Неге? Қала ӛмірінің ерекшелігін және
барған жерлеріңіз туралы сипаттап жазыңыз.
2. Отан отбасынан басталады
Әр адамның ӛз отбасы бар. Сол отбасында туысқандар, бауырлар ӛмір сүреді. Сіздің де
отбасыңыз бар. Барлығы сізді жақсы кӛреді, сіз де оларды жақсы кӛресіз. Отбасыңыздың бір
мүшесін сипаттап жазыңыз.
3. Таулар сыры
Біздің еліміз жазық жерде орналасқан. Тек кейбір облыстарда ғана таулар бар. Егер
еліміз тек таулы жерде орналасса, қандай мүмкіндіктер мен ерекшеліктер болар еді? Ӛз
ойыңызды жазыңыз.
1. Бала туған кездегі қазақ дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. Баланың отбасында пайда болуы-қуанышты және қызықты оқиға. Осыған бала туған кездегі көптеген қазақтың салт-дәстүрлері байланысты.
2. Қазақ халқының салт-дәстүрлері: балаға 40 күн
Бала 40 күн болғанда, оны ресми түрде туған-туыстарына, жақындарына, достарына ұсынады. Бұл мереке қырқынан шығару баланы деп аталады. Бұл мерзім аяқталғанға дейін бала тым әлсіз және сыртқы ортаның, әсіресе зұлым күштің әсерінен қорғалмаған деп есептеледі. Қырық күн аяқталғанға дейін Жаңа туған нәрестеге тырнақтарды кеспейді және шашты кеспейді, оны бөтен адамдарға көрсетпейді. 40 күн-салыстырмалы мерзім: ұлдар 37-38 — ші күні, ал қыздар 41-ші күні тойлайды. Қазақтар мұндай жағдайда ұлы ержүрек әрі күшті, ал қызы — тыныштықты және домовитамен өседі деп сенеді.
Киндик шеше немесе үлкен жастағы басқа мейірімді әйел нәрестені шомып, таза киім киеді, шашты (ата-анасы оларды қорек ретінде сақтайды) және тырнақтарды (оларды жағады) кеседі.
3. Қазақ халқының ежелгі дәстүріне сәйкес, қырық күн өткеннен кейін балаға ресми түрде есім беріледі. Бұл аға ұрпақтың прерогативасы. Әдетте қызылша мұрагер немесе мұрагер деп аталады. Егер жас ата-аналар балаға өз бетінше ат берсе, онда бұл үлкендерге құрмет көрсетпеу болып саналады, бұл қазақ отбасыларында қолайсыз.