Қазақстанның қызыл кітабы
Ая: Сәлем, Али!
Али: Сәлем, не болды?
Ая: Маған әжем Қазақстанның қызыл кітабы туралы айтып берді
Али: Қызыл кітап?
Ая: Ия, сен қызыл кітап туралы білесің бе?
Али: Жоқ, білмейді екенмін. Маған айтып бересің бе?
Ая: Жарады айтып берейін. Қызыл кітап әртүрлі парақтардан тұрады. Қызыл кітапта жоғалып кеткен, сирек кездесетін немесе өте көп жануарлар кездеседі.
Али: Рахмет, сонда Қазақстанда жоғалып кеткен немесе сирек кездесетін қандай жануарлар бар?
Ая: Мысалы, бұрында алтын бақа болған. Ол кәзір жоғалып кеткен.
Али: Мен алтын бақа бар екенінде білмеппін. Размет Ая.
Ая:Жарайды Али сау бол,менің тамақ ішуім керек.
Али:Саубол Ая.
Буын үндестігі - сөз ішіндегі, сөз бен қосымша арасындағы дауыстылардың не бірыңғай жуан, не жіңішке болып айтылу заңдылығы. Буын үндестігін ғылымда сингармонизм заңы деп те атайды. Қазақ тілінде сөздер бірыңғай жуан, не бірыңғай жіңішке болып келеді. Кейбір жағдайларда жуан және жіңішке дыбыстар аралас келеді. Бұл мұндай жағдайларда:
Басқа тілден енген сөздер(кітап, қадір, мұғалім т.б.)
Біріккен сөздер(бойжеткен, ба өз т.б.)
Қос сөздер(қыз келіншек, жоғары-төмен т.б.)
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларӨңдеу
Қазақ тілінде осы қосымшылардың бір тобы соңғы буынның жуан-жіңішкелігіне қарамастан, не жуан, не жіңішке қалпында қосылады.
Көмектес септік жалғаулары:-мен, -бен, -пен (доп-пен, дос-пен т.б.)
-нікі, -дікі, -тікі (апам-дікі, қойшы-нікі)
-жаң, -тай, -тал, -дар, -еке, -тар (аға-жан, шеше-тай, білім-дар, ата-еке, сезім-тал т.б.)
-хана, -стан, -кент, -күнем (дәрі-хана, Пәкі-стан, Шым-кент, пайда-күнем т.б.)
-кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -ғой, -гөй,- кеш -уар (қалам-гер, пәле-қор, өнер-паз, кәсіп-қой, кіре-кеш, сөз-уар т.б.)
-ов, -ев, -ин (Cейсенбеков-тің, Aлмабаев-тың). Мұнда қосымша түбір сөздің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады.
Қазақ тілінде басқа тілден енген сөз алдынан қосылатын бей- , би- қосымшалары да үндестік заңына бағынбайды (бей-берекет, бей-шара, бей-тарап т.б.) [1]