Әлемде бес мұхит бар. Бұл Тынық мұхиты, Атлант, Солтүстік Мұзды, Оңтүстік және Үнді.
Олардың біріншісі шығыста, екіншісі-біздің батысымызда, Солтүстік Мұзды мұхит солтүстіктің полярлық кеңістігін толығымен алып жатыр. Үнді мұхитының кең сулары оңтүстікте орналасқан. Оның атауы орналасқан жеріне сәйкес келеді. Бұл мұхиттың сулары ұлы үнді түбегінің жағалауларын жуады. Сонымен қатар-индокытай түбегі.
Бұрын планетада тек төрт мұхит бар деп есептелген. Жақында ғалымдар Оңтүстік мұхитты тануға келісті. Ол Антарктиканың қарлы жерлерін қоршайды. Әр түрлі ғалымдардың пікірінше, біздің әлемде төрт-бес мұхит бар. Олардың барлығы баға жетпес табиғи әлемдерді сақтайды: балық, теңіз жануарлары мен өсімдіктер патшалығы.
Мұхит (Дүниежүзілік мұхит) – жер бетінің көп бөлігін алып жатқан су қабығы (Оңтүстік жарты шарда бестен төрт, Солтүстік жарты шарда бестен үштен астам). Кейбір жерлерде ғана жер қыртысы мұхит бетінен жоғары көтеріліп, материктер, аралдар, атоллдар т.б. түзеді.Дүниежүзілік мұхит біртұтас болғанымен, зерттеуге ыңғайлы болу үшін оның жеке бөліктеріне әртүрлі атаулар берілді: Тынық мұхит, Атлант, Үнді және Солтүстік Мұзды мұхиттары.
Мұхиттар, олардың орташа тереңдігі шамамен. 4 км, құрамында 1350 млн км3 су бар. Бүкіл Жерді қалыңдығы бірнеше жүз шақырымдық қабатпен қоршап жатқан, негізі Дүниежүзілік мұхиттан әлдеқайда үлкен атмосфераны «қабық» деп санауға болады. Мұхит та, атмосфера да тіршілік бар сұйықтықтар; олардың қасиеттері организмдердің тіршілік ету ортасын анықтайды. Атмосферадағы циркуляциялық ағындар мұхиттардағы судың жалпы айналымына әсер етеді, ал мұхит суларының қасиеттері көбінесе ауаның құрамы мен температурасына байланысты. Өз кезегінде мұхит атмосфераның негізгі қасиеттерін анықтайды және атмосферада болып жатқан көптеген процестер үшін энергия көзі болып табылады. Мұхиттағы су айналымына желдер, Жердің айналуы және құрлық кедергілері әсер етеді.
Асан Қайғы Қаласының жыр, толғаулары негізінен үлгі-өсиет, мақал-мәтел іспеттес болып құрылады. Жырау ру-тайпалық одақтардың генеалогиясын, халықтық әдет-ғұрып, дәстүрлерді дәріптеп, өмір сүрудің мәні туралы, жақсылық пен жамандық, әділдік пен зұлымдық, үлкенді сыйлап-қастерлеу, олардың ақылын алу, бір-бірімен босқа қырқыспау, бейбіт өмір кешуге, ізгі ниетті, қарапайым, адал, шыншыл, иманды болуға шақырады («өлетұғын тай үшін, қонатұғын сай үшін, желке терің құрысып, бір-біріңмен ұрыспа»). Түсіністікпен үйлесімді өмір сүру үшін әр адам өзін-өзі жетілдіруі қажет, ізгілікті болу – бүкіл адамзат атаулының бәріне ортақ дейтін гуманистік тұжырым жырау шығармашылығының негізгі арқауы («Әділдіктің белгісі, біле тұра бұрмасауыл Ақылдының белгісі, өткен істі қумасауыл Жамандардың белгісі, жауға қарсы тұрмасауыл..»). Енді бір алуан жырлары тұрмыста түйген ой-тұжырым, болжау түрінде келеді («Құйрығы жоқ, жалы жоқ, құлан қайтіп күн көрер, аяғы жоқ, қолы жоқ, жылан қайтіп күн көрер?»). Асан Қайғы есімі тек қазақ халқына ғана емес, басқа да ағайын халықтарға (қырғыз, қарақалпақ, ноғай тағы басқа) кеңінен тараған. Бұл орайда жырау толғауларындағы жоғарыдағыдай философия және психология мәні зор қанатты сөздердің атқарған өзіндік рөлі ерекше.
Философия дүниетанымы
Асан Қайғы Қаласының философия дүниетанымы үш бағытқа бөлінеді:
этикалық дүниетаным – ұлы жыраудың философия ойларының өзегін құрайды. Адам, адамшылықтың басты қасиеттері, олардың мәні мен сипаты жоғары имандылық деңгейінде қарастырылған. Поэтикалық формамен берілген этикалық ұғымдар, түсініктер, қағидалар Шығыс өркениетіне тән ерекшеліктермен сабақтастық тауып, адамгершіліктің алуан қырлы болмысын айқындайды.[5]
Поэтикалық зерде және философияның қазақ дүниетанымында егіз ұғым екенін жырау өз толғаулары арқылы толық дәлелдеп берді. Адам өмірінің мәні, мақсаты, өлімнің растығы, қоршаған дүниені тану мәселелері Асан Қайғы философиясының басты бағыттары.
Асан Қайғы гуманизмі, адамға деген сүйіс пеншілігі тарихи сана арқылы түркі халықтарының жадында сақталған. Ноғай, өзбек, түрікмен, қырғыз, қарақалпақ халықтары арасында Асан Қайғы есімі ілтипатпен аталып, құрмет тұтылады. Оның ақындық ойы мен жыраулық философиясы өзінің танымдық құдіреттілігімен ерекшеленеді. Қазақ халқы ғасырлар бойы тарихи сатыларында Асан Қайғы есімін үстемдікке, озбырлыққа, әділетсіздікке қарсы ұстанған ізгілік символына айналдырды. Асан Қайғы Оқшы ата қорымына жерленіп, басына кесене тұрғызылған.
Асанқайғының нақ жерленген жері белгісіз. Екі дерек бар: біріншісі бойынша, Жезқазған облысының Ұлытау ауданында, ал екіншісі бойынша, Қызылорда облысының Шиелі ауданындағы Шиелі ауылынан 16 шақырым жерде жерленген екен. Асанқайғыға арнап жасалған ескерткіш Асан ата кесенесі "Жеті әулие" қорымында