Основоположником письменной литературы синьцзянских казахов считается поэт Асет Найманбайулы. Ориентируясь на народные предания алтайских и тарбагатайских жителей, он создал ряд поэм, наиболее известными из которых стали «Деревянный конь», «Нугман и Нагим», «Салика и Самен», «Французский король», «Аксербай», а также серию толгау, дастанов и айтысов. Другой классик раннего периода — Акыт Улимжиулы (Карымсаков), автор поэм «Жиханша» (1897), «Мухамет-Момын, ишан кереев» (1909), «Хаджи Баян» (1908) и др. Некоторые казахские литераторы, среди которых известный фольклорист и переводчик Жусипбек Шайхисламулы, эмигрировали в Китай из Российской империи после подавления Среднеазиатского восстания 1916 года[4].
Несмотря на поражение первой Восточно-Туркестанской республики в середине 1930-х годов, отношение к тюркским меньшинствам в Синьцзяне стало более либеральным. Это привело к новому витку развития казахской культуры. В 1934—1935 годах в Синьцзяне стали открываться казахские школы, начали выходить казахскоязычные периодические издания («Синьцзянская газета», «Илийская газета», журнал «Новый Алтай» и др.)[4]. Ключевой фигурой литературы данного периода стал Танжарык Жолдыулы — поэт, театральный деятель и просветитель[5]. В числе его произведений — поэмы «Анар и Сауле», «Салиха и Садык», стихотворения «Секрет народа», «От всего сердца»[4].
После образования коммунистической КНР казахская литература Китая приобретает социалистическую направленность. В 1954 году организуется Синьцзянское народное издательство, издающее произведения как авторов СУАР, так и деятелей дореволюционной и советской казахской литературы. Среди наиболее известных казахских литераторов КНР — Абдирашит Байболатов, Кажыгумар Шабданулы и др.[4]
В Монголии Править
Основоположником литературы и драматургии монгольских казахов считается Актан Бабиулы. Широкую известность в среде казахской диаспоры Монголии получили его эпические поэмы «Беркут» (1959) и «Зелёная пыль» (1970). В 1948 году Актан Бабиулы вместе с другим казахским поэтом, Курманханом Мухамадиулы, возглавляли съезд Союза писателей Монголии[6]. Проза Изначально литература монгольских казахов была представлена лишь поэзией, но со второй половины 1950-х годов начинает развиваться и художественная проза. В 1955 году в Монголии открывается казахский литературный кружок. С 1957 года издаётся литературный журнал «Жана талап» (каз. Жаңа талап), впоследствии переименованный в «Шугыла» (каз. Шұғыла). В 1959 году в столице МНР Улан-Баторе состоялась Декада казахской литературы и искусства. 28 декабря 1968 года было создано казахское отделение при Союзе писателей МНР. Во второй половине XX века также развиваются фольклористика и литературоведение. Среди исследователей, внёсших значительный вклад в исследование литературных традиций, известный историк Каржаубай Сарткожаулы, в настоящее время сотрудник ЕНУ им. Гумилёва в Нур-Султане[6].
Литературная критика и литературоведение в среде монгольских казахов продолжают развиваться и в современной Монголии. Однако значительная часть деятелей литературы репатриировалась в независимый Казахстан в рядах оралманов[6].
См. также
Примечания
Литература
Ссылки
Объяснение:
18 ғасырдың бірінші ширегіндегі қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайы
Тіл
PDF түсіріп алу
Бақылау
Өңдеу
Қазақ хандығының ішкі жағдайы Өңдеу
Тәуке хан (1680-1715/18 жылдар) билік еткен жылдары қазақ хандығы орталықтандырылған мемлекет болып қала берді. Қазақ хандығында бейбіт өмір орнады, заңдар қатаң сақталды, тайпааралык алауыздык азайды. Шиеленіскен ірі даулар мен айтыс-тартыстар беделді билердің тікелей араласуымен шешіліп отырды. Барымта-карымта, жайылымдар мен су көздерін бөлісу жөніндеп алауыздықтар мейлінше азайды. Қазақтың әскери жасақтарының жауынгерлік кабілеті күшейді. Ішкі ауызбірліктін арқасында елдің орасан зор аумағының тұтастығы сақталды. Қазақтар солтүстігінде орыстардың Тара қаласынан бастап, оңтүстігінде Ташкент қаласына дейінгі, батысында Жайық (Орал) өзенінен бастап, шығысында Ертістің орта ағысына дейінгі жерлерді иеленді. Қазақтардың Еділ (Волга) өзені аймағында көшіп-қонып жүрген кездері де болды.
Тәуке хан тарихқа «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасаған билеуші ретінде кеңінен танылды. Оның кезінде құрамында қазақ даласының данышпандары атанған аса беделді Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би бар билер кеңесі құрылды. Олардың жеке тұлғалары мен аттарының өзі бүкіл қазақ халқының және Қазақ хандығының бірлігі мен біртұтас топтасқандығын білдірді. Тәуке ханның кезінде қазақтардың үш жүзінің ең таңдаулы да беделді деген өкілдері жыл сайын бас қосып, аса маңызды мәселелерді талқылап, шешім қабылдап отырды. Ондай жиын Оңтүстік Қазақстанның аумағындағы Күлтөбе деген жерде өтіп тұрды. Атақты ханның ордасы орналасқан қала қасиетті Түркістан болды. Қазақтар Сырдария өзенінің өңіріндеп 32 қалаға иелік етіп, басқарып отырды. Тарихшы ғалымдар Тәуке хан билік құрған уақытты Қазақ хандығының «алтын ғасыр» кезеңі деп бекер атамаған. Атақты орыс тарихшысы А.И. Левшин осы билеуші туралы былай деп жазады: «Ол оларды, тайпаларды, өліспей беріспейтін алауыздықтан арылтты, олардың арасындағы бірнеше жылга созылған қанды қырғын сойқанды тоқтатты, ол өзгелердің бәрін де асқан ақыл-парасатымен, қара қылды қақ жарган әділеттілігімен өзіне бағындыра білді».