Мәтіннің кіріспе бөлімінің мазмұнын ашатын ақпаратты анықта. Жанқожаға ғашық болған перінің қызы бар шындығын айтады Жанқожа айдалада тұрған үйді көреді Жанқожаны сұлу қыз қонақ етеді
3) Мәтіндегі тәуелдік жалғауы бар сөздер:білімнің, адамның.
20-билет
1) Мәтінді оқып,сұрақтар қой.
1.Қандай адам болашақта дегеніне жетеді? (Арманшыл адам)
2.Қай кезден бастап адам өзінің жүрегі қалаған мамандыққа бейімделе бастайды? (Жас кезден)
3.Жастардың басты міндеті қандай? (Ата-ананың, ұстаздың берген сапалы білімі мен өнегелі тәрбиесін дұрыс ұғынып, түсініп оқу ).
23-билет
2) Жалғаудың түрлері,мысал.
Жалғау — сөз бен сөзді байланыстыратын, сөз аралығындағы қатынастардың көрсеткіші болып табылатын, сөзге грамматикалық мағына үстейтін қосымшалар. Жалғаудың төрт түрі бар: көптік, тәуелдік, септік, жіктік.
Тәуелдік жалғау, әдетте, бір заттың басқа бір затқа тәуелді екенін білдіретін қосымша.Мысалы: менің қаламым; сенің қаламың; сіздің қаламыңыз, оның қаламы.
Септік жалғаулары арқылы есімдер сөйлемдегі етістіктермен де, шылау сөздермен де, есімдер өзді-өздері де жалғасып әр алуан қарым-қатынасқа түседі.Мысалы,еңбек,еңбектің,еңбекке,еңбектен,еңбекті,еңбекте,еңбекпен т.б.
Көптік жалғау — жалғанған сезіне көптік мағына беретін қосымша. Көптік жалғауының дыбыс үндестігіне қарай алты варианты қолданылады: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер(қала-лар, мекеме-лер, ғалым-дар, езен-дер, ат-тар, шөп- тер).
Жіктік жалғау – баяндауышқа ғана тән жалғау.Мысалы,мен бардым,ол отырды,біз келдік т.б.
25-билет
2) Үндестік заңының ережесі,мысал.
Үндестік заңы – түбір мен қосымшаның және сөз аралығындағы дыбыстардың бір-біріне ықпал жасап, өзара үйлесіп, айтылуын үндестік заңы дейміз.
Оның екі түрі бар: 1) буын үндестігі, 2) дыбыс үндестігі.
Тіліміздегі сөздердің басым көпшілігі не біркелкі жуан, не біркелкі жіңішке айтылады.
Три сестры,Жила-была женщина. День и ночь она работала, чтоб накормить и одеть трёх своих дочерей.И выросли три дочери быстрые, как ласточки, лицом похожие на светлую луну.Одна за одной вышли они замуж и уехали несколько лет. Тяжко заболела старуха мать, и посылает она к своим дочерям рыжую белочку.- Скажи им, дружок, чтоб ко мне поспешили.—Ой,- вздохнула старшая, услышав от белочки печальную весть,- ой! Я бы рада пойти, да мне надо сначала почистить эти два таза. —Почистить два таза?! - рассердилась белочка.- Так будь же ты с ними вовек неразлучна!И тазы вдруг вскочили со стола и обхватили старшую дочь сверху и снизу. Она упала на пол и уползла из дома большой черепахой. Постучалась белочка ко второй дочери.- Ой, - отвечала та,- я сейчас побежала бы к матери, да очень занята: надо мне к ярмарке холста на ткать.- Ну и тки теперь всю жизнь, никогда не останавливаясь,- - сказала белочка.И вторая дочь превратилась в паучиху.А младшая месила тесто, когда белочка постучалась к ней. Дочь не сказала ни слова, даже не обтёрла рук, побежала к своей матери.- Приноси же ты всегда людям сладость и радость, моё дорогое дитя,- сказала ей белочка,- и люди будут беречь и любить тебя, и детей твоих, и внуков, и правнуков.И правда, третья дочь жила много лет, и все её любили. А когда пришла ей пора умереть, она превратилась в золотую пчёлку.Всё лето денӨч сеңлесе,Яшәдем-хатын-кыз иде. Көн-төн ул эшләде, чтоб накормить һәм одеть өч үз кызы. Һәм үсеп җиткән өч кыз тиз, ничек карлыгачлар, зат бу мәктәпкә охшаган бу светлую луну. Бер рәхмәт, бер чыкты, алар кияүгә дә киткән. Үтте берничә ел. Тяжко авырый башлады карчык һәм тагын әнисе, посылает ул үзенең дочерям рыжую белочку. - Әйт, дружок, чтоб миңа поспешили.—Их,- вздохнула олысы, ишетеп нче белочки яман хәбәрне,- дип әйтмәгез! Мин шат булыр иде сарыф, әйе, миңа кирәк башта почистить бу ике ләгән. — Почистить ике ләгән?! - рассердилась белочка. - Шулай шикләнмә, син алар белән вовек неразлучна! Предприятиегђ озатыла кинәт вскочили белән өстәл һәм обхватили старшую кызы өстән һәм астан. Ул кимегән, идәнгә һәм уползла өйдән зур черепахой. Постучалась белочка ко икенче кызлары. - Их, - отвечала тегесе,- мин хәзер побежала иде к әниләр, әйе бик мәшгуль: кирәк, миңа карата ярминкәсендә, кегазь, калем бу ткать. - Ярар, һәм тки хәзер гомере буе беркайчан да останавливаясь, - диде белочка. Икенче кызы әверелде паучиху.Ә төпчек месила тесто, кайчан белочка постучалась аңа. Кызы түгел, диде дә, сүзенә, хәтта обтерла куллар, побежала үз ана. - Приноси ук син һәрвакыт кешеләргә сладость һәм шатлык, минем кадерле бала,- диде аңа белочка,- һәм кешеләр сакларга һәм яратырга сине, балалар твоих, һәм онык, оныкчыклары бар. Һәм дөрес, өченче кызы яшәдем, бик күп ел, һәм барысы да аның тарафдарлары. Ә кайчан килде, аңа вакыт үләргә, ул әверелде алтын пчелку. Барысы да җәй көне-деньской җыя пчелка бал кешеләргә. Ә зимою башлагач, барысы да тирәсендә гибнет нче соћгы ике елда, пчелка йоклый " җылылык белән улье.ь-деньской собирает пчёлка мёд людям. А зимою, когда всё вокруг гибнет от холода, пчёлка спит в тёплом улье. на татарский
Жауаптары:
Жауаптары:12 - билет
3) Мәтіндегі тәуелдік жалғауы бар сөздер:білімнің, адамның.
20-билет
1) Мәтінді оқып,сұрақтар қой.
1.Қандай адам болашақта дегеніне жетеді? (Арманшыл адам)
2.Қай кезден бастап адам өзінің жүрегі қалаған мамандыққа бейімделе бастайды? (Жас кезден)
3.Жастардың басты міндеті қандай? (Ата-ананың, ұстаздың берген сапалы білімі мен өнегелі тәрбиесін дұрыс ұғынып, түсініп оқу ).
23-билет
2) Жалғаудың түрлері,мысал.
Жалғау — сөз бен сөзді байланыстыратын, сөз аралығындағы қатынастардың көрсеткіші болып табылатын, сөзге грамматикалық мағына үстейтін қосымшалар. Жалғаудың төрт түрі бар: көптік, тәуелдік, септік, жіктік.
Тәуелдік жалғау, әдетте, бір заттың басқа бір затқа тәуелді екенін білдіретін қосымша.Мысалы: менің қаламым; сенің қаламың; сіздің қаламыңыз, оның қаламы.
Септік жалғаулары арқылы есімдер сөйлемдегі етістіктермен де, шылау сөздермен де, есімдер өзді-өздері де жалғасып әр алуан қарым-қатынасқа түседі.Мысалы,еңбек,еңбектің,еңбекке,еңбектен,еңбекті,еңбекте,еңбекпен т.б.
Көптік жалғау — жалғанған сезіне көптік мағына беретін қосымша. Көптік жалғауының дыбыс үндестігіне қарай алты варианты қолданылады: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер(қала-лар, мекеме-лер, ғалым-дар, езен-дер, ат-тар, шөп- тер).
Жіктік жалғау – баяндауышқа ғана тән жалғау.Мысалы,мен бардым,ол отырды,біз келдік т.б.
25-билет
2) Үндестік заңының ережесі,мысал.
Үндестік заңы – түбір мен қосымшаның және сөз аралығындағы дыбыстардың бір-біріне ықпал жасап, өзара үйлесіп, айтылуын үндестік заңы дейміз.
Оның екі түрі бар: 1) буын үндестігі, 2) дыбыс үндестігі.
Тіліміздегі сөздердің басым көпшілігі не біркелкі жуан, не біркелкі жіңішке айтылады.
Мысалы:
Жуан сөздер: балалар, қалалар, қызылдау.
Жіңішке сөздер: жерлерді, ініміз, күнделік.
3) "Азамат","қайраткер" сөздерін жіктеу.
Жекеше:
І жақ:Мен азаматпын,қайраткермін.
ІІ жақ: Сен азаматсың,қайраткерсің.
Сыпайы түрде:Сіз азаматсыз,қайраткерсіз.
ІІІ жақ:Ол азамат,қайраткер.
Көпше:
І жақ: Біз азаматпыз,қайраткерміз.
ІІ жақ:Сендер азаматсыңдар,қайраткерсіңдер.
Сыпайы түрде:Сіздер азаматсыздар,қайраткерсіздер.
ІІІ жақ:Олар азамат,қайраткер.