Мырза Хайдар Дулаттың «Тарих-и Рашидиі» әдеби жәдігер
Орталық Азияның XVI ғасырдағы атақты тарихшысы, әдебиет майталманы Мұхаммед Хайдар Дулаттың (1499-1551) өмірі мен шығармашылығын зерттеу мен зерделеу әдебиеттану, тарих, философия, дінтану, лингвистика ғылымдары алдындағы үлкен міндет.
Мырза Хайдардың «Тарих-и Рашиди» еңбегінің құндылығы оның қазақ тарихы мен әдебиетін және мәдениетін өткен түркілік дәуірмен, исламдық тарихи кезеңмен сабақтастыра алуы болды.
Тақырыптың өзектілігі. «Тарих-и Рашидидің» әдеби-көркемдік жағы әлі де болса толық зерттеу нысанына айнала қойған жоқ. Еңбекті зерттеген ғалымдардың көпшілігі оған әдеби шығарма ретінде емес, тарихи еңбек ретінде қарап, бағалады.
Фольклортанушы, академик С.Қасқабасов: «Жыраулар өз шығармаларында идеалды әміршінің бейнесін жасады, -дей келіп, – өздерінің монолог түріндегі айтылатын толғауларында жырлаулар маңызды мемлекеттік мәселелермен қатар заман мен қоғам, адам мен заман, тұлға мен тобыр, сондай-ақ имандылық пен қайрымдылық, өмірдің өткіншілігі мен адамның опасыздығы, өлім мен өмірдің қайшылығы сияқты моральдық, этикалық, фәлсафалық проблемаларды көтеріп, қоғаммен байланыстыра жырлап отырады» деп жазған болатын [3, 8 б.]. Осы айтылған ғұлама пікірдің Мырза Хайдар шығармашылығына түгелдей қатысы бар. Өйткені, ХVІ ғасырда өмір сүрген Асан Қайғы да, Қазтұған да, Шалгез де Мырза Хайдардың замандасы, ұлысы басқа болғанымен ұлты бір қандастары. Олар да Мырза Хайдар Дулат секілді Әз Жәнібек хан, Битемір, Ораз-Мұхаммед сынды қазақ хандары мен Ноғай әмірлерінің сарайы маңында тіршілік етіп, әміршісі мен заманының күрделі де келелі мемлекеттік маңызды тақырыптарын сөз етті.
Мырза Хайдар «Тарих-и Рашиди» еңбегінде 1346-1546 жылдар аралығындағы Орталық Азия, Тибет, Ауғанстан, Кашмир, Иран, тіпті Иракқа да қатысты көптеген тарихи оқиғаларды, сондай-ақ автор өзі өкілі болып табылатын қазақ өмірінің де бірқатар деректерін сол дәуір шындығына сай баяндайды. Ғұмырнамалық әдеби еңбегін жазу барысында Мұхаммед Хайдар қоғамдық шындықты басты принцип ретінде ұстайды, сонымен бірге өз шығармасының көркемдік-әдеби жағына мұқият назар аударады
Көптің күші көлдей, көшіп жүрген елдей» – демекші, Қазақстандық ғажайыптың тағы бір құпиясы – халықтың еңбегінде. Еліміздің дамуындағы халықтың алар үлесін де атап өткен жөн. Екінші байлығымыз – ол біздің көпұлтты халқымыздың бірлігі мен бауырластығы. Қысқа мерзім ішінде еліміз үлкен асуларды бағындырып, қиындықтарды жеңіп, экономиканың 10 пайыз өсіміне қол жеткізді, осылайша Қытай, Ресей, Үндістан, Франция сияқты экономика чемпиондарымен тең қатарда. Бүгінде біздің экономикамыз әртараптандыруға атсалысуда. Біздің ел алдымен экономика, содан кейін саясат қағидасын ұстануда. Осының арқасында ел даму үстінде. «Көп біріксе – ел болар, көп тілегі көл болар» – деп дана айтқан халқымыздың әл – ауқаты көтерілді. Мұғалімдер мен дәрігерлер, қызметшілердің жалақысы өсуде. Бір – екі жылдың арасында ғана 3 миллионнан астам Қазақстандық өз баспаналарына өзі қожайын болды, қаншама мектептер мен ауруханалар тұрғызылды. Экономиканы өркендете отырып, біздің еліміз әлемге танымал. «Егемен елдің еңсесі биік» - дегендей бүгінгі күнде еліміз әлі талай асуларды асуға белім бекем бууда, ол ел алдындағы жаңа міндет 30 серпінді жоба жасау және әлемнің дамыған 50 елінің
Объяснение: