Қазақстанның ежелгі қалалары-ежелгі және орта ғасырлық кезеңдердегі Қазақстанның қалалары мен қоныстары.
Қазіргі Қазақстан аумағындағы ежелгі қоныстар туралы алғашқы жазбаша хабарламалар б.з. д. 2 ғ. — б. з. д. 1 ғ. ежелгі авторлар оз қазаншысында орналасқан Чигу қаласы туралы айтады. Ыстықкөл, не Илейской алқабында, сондай-ақ қалаларда р. Сырдарие.
Қазақстанның үлкен аумағында ежелден бөлінеді ірі тарихи-мәдени аймақтар дамуының отырықшы, ал " деп атаған. Олардың бірі Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу болды. Осы аудандарды зерттеу кезінде археологтар ежелгі қоныстарды анықтады, онда сырлы кірпіштен қаланған қала иелерінің сарай құрылыстары табылған, күмбезді күмбезді күмбездермен жабылған үй-жайлары бар. Ең көп қоныстар Отырар оазисінде, Арыс өзенінің алқабында, Қаратаудың солтүстік беткейлерінде, Сырдарияның төменгі жағында табылды. Бұл қоныстардың тұрғындары өнерді, суаруды, мал шаруашылығын, қолөнерді және сауданы пайдалана отырып егіншілікпен айналысты.
Қазіргі Қазақстан аумағындағы қалалардың қарқынды өсуі орта ғасырдағы түркі мемлекеттерінің: түркі, Батыс-Түркі, Түргеш, Қарлұқ қағанаттарының, Оғыз, Қимақ, Қыпшақ және Қараханид мемлекеттерінің дамуымен байланысты.
Оңтүстік Қазақстанда археологиялық зерттеулермен 6-9 ғғ. қабаттары бар 25 қала анықталды. Олардың кейбір атаулары белгілі: Исфиджаб (Сайрам), Шараб, Будухкет, Отырар (Фараб), Шавгар. Бөлінеді: ада (цитадель), шахристан (ішкі қала) және рабад (қала маңы). Халықаралық сауда жолдарында маңызды орын алған, билеушілердің резиденциялары, үлкен мемлекеттік бірлестіктердің орталықтары болып табылатын Тараз, Отырар (Фараб), Исфиджаб, Шавгар, Баласағұн, Алмалық, Суяб қалалары Қазақстаннан тыс жерлерде танымал болды. Сонымен қатар, қазіргі Қазақстан аумағында және Шектес аумақтарда Барсхан, Арсубаникет, Құлан, Мерки, Аспара, Хамукат, Дех Нүджікес, Талғар (Талхиз) сияқты қалалар бар. Орталық Қазақстанда да отырықшы және қала өмірі болды. Қалалар мен қоныстар Жезді, Кеңгір, Сарысу алқаптарында, Ұлытау бөктерінде орналасқан. Сондай-ақ, қалалар Шығыс Қазақстанда, Ертіс өзенінің алқабында пайда болды. Жазбаша деректер бұл қалалар кимакқа тиесілі деп хабарлайды. Ең ірі Имакия қаласы — патшаның (хаканның) жазғы резиденциясы. Астанадан басқа Дамурня, Сараус, Бенджар, Дахлан, Астур қалалары белгілі болды. Қалалар-ставкалар Батыс Қазақстанда, Орал алқабында пайда болады. Олар түріктер-огуздарға тиесілі.
Су — сутегі мен оттегінің қалыпты жағдайларда тұрақтылығын сақтайтын қарапайым химиялық қосылысы. Ауыз су, тіршілік көзі, ол Жер шарының 3 / 4 бөлігін алады, тірі ағзалардың 60-70%-ы, ал өсімдіктердің 90 % -ы судан тұрады.[1]
Жер бетінде тіршілік ең алғаш сулы ортада пайда болды. Су — бүкіл тіршілік иелерінің негізгі құрамдас бөлігі. Бұдан басқа судың тіршілік үшін физикалық-химиялық қасиеттердің: жоғары жылу өткізгіштік және жылу сыйымдылық, жоғары тығыздық, ауа тығыздығының шамамен 800 есе артуы, мөлдірлік, тұтқырлық, қатқан кезде мұздың көлемін ұлғайтуы және тағы басқа қолайлы қасиеттері болады. Біржасушалы және к ағзалар жасушаларының биохимиялық үдерістерінің барлығы сулы ортада өтеді. Су әр түрлі климаттық жағдайлардағы физиологиялық үдерістердің қалыпты өтуіне себепкер болады. Ол сондай-ақ көптеген минералдық және ағзалық заттардың жақсы еруіне себепкер бола алады. Табиғи су құрамында сан алуан тұздың болатыны да сондықтан. Ағзалар жұғымды заттарды тек еріген түрінде сіңіреді.
Сонымен бірге сулы ортаның бірқатар жетімсіздіктері де бар, олар тірі ағзаларға қолайсыз әсер етеді. Мәселен, судың қысымының көбірек артуы және оттегімен нашар канығуы мұхит тұңғиығындағы суда тіршілік ететін ағзалар тіршілігіне кедергі келтіреді. Су құрамындағы оттегінің мөлшері атмосферадағы құрамынан шамамен 20 есе төмен болады. Жарық 200 м тереңдікке өтеді, сондықтан теңіздер мен мұхиттарда тіршітк ететін ағзалар жарьмсыз ортада өмір сүруге бейімделеді. Теңіз және тұщы су құрамьндағы тұздар мөлшері біркелкі болмайды. Мәселен, теңіз суы натрий хлориды мен магний сульфатының тұздарына бай, ал тұщы су құрамында кальций және карбонат иондары көп мөлшерде болады. Сулы ортаны мекендейтіп ағзалар сан алуан, олар бір биологиялық топқа — гидробионттарға бірігеді. Олардың барлығы сулы орта факторларының әр түрлі құбылуына бейімделді.
я хз сколько слов но вродь 150