Мырза Хайдар Дулаттың «Тарих-и Рашидиі» әдеби жәдігер
Орталық Азияның XVI ғасырдағы атақты тарихшысы, әдебиет майталманы Мұхаммед Хайдар Дулаттың (1499-1551) өмірі мен шығармашылығын зерттеу мен зерделеу әдебиеттану, тарих, философия, дінтану, лингвистика ғылымдары алдындағы үлкен міндет.
Мырза Хайдардың «Тарих-и Рашиди» еңбегінің құндылығы оның қазақ тарихы мен әдебиетін және мәдениетін өткен түркілік дәуірмен, исламдық тарихи кезеңмен сабақтастыра алуы болды.
Тақырыптың өзектілігі. «Тарих-и Рашидидің» әдеби-көркемдік жағы әлі де болса толық зерттеу нысанына айнала қойған жоқ. Еңбекті зерттеген ғалымдардың көпшілігі оған әдеби шығарма ретінде емес, тарихи еңбек ретінде қарап, бағалады.
Фольклортанушы, академик С.Қасқабасов: «Жыраулар өз шығармаларында идеалды әміршінің бейнесін жасады, -дей келіп, – өздерінің монолог түріндегі айтылатын толғауларында жырлаулар маңызды мемлекеттік мәселелермен қатар заман мен қоғам, адам мен заман, тұлға мен тобыр, сондай-ақ имандылық пен қайрымдылық, өмірдің өткіншілігі мен адамның опасыздығы, өлім мен өмірдің қайшылығы сияқты моральдық, этикалық, фәлсафалық проблемаларды көтеріп, қоғаммен байланыстыра жырлап отырады» деп жазған болатын [3, 8 б.]. Осы айтылған ғұлама пікірдің Мырза Хайдар шығармашылығына түгелдей қатысы бар. Өйткені, ХVІ ғасырда өмір сүрген Асан Қайғы да, Қазтұған да, Шалгез де Мырза Хайдардың замандасы, ұлысы басқа болғанымен ұлты бір қандастары. Олар да Мырза Хайдар Дулат секілді Әз Жәнібек хан, Битемір, Ораз-Мұхаммед сынды қазақ хандары мен Ноғай әмірлерінің сарайы маңында тіршілік етіп, әміршісі мен заманының күрделі де келелі мемлекеттік маңызды тақырыптарын сөз етті.
Мырза Хайдар «Тарих-и Рашиди» еңбегінде 1346-1546 жылдар аралығындағы Орталық Азия, Тибет, Ауғанстан, Кашмир, Иран, тіпті Иракқа да қатысты көптеген тарихи оқиғаларды, сондай-ақ автор өзі өкілі болып табылатын қазақ өмірінің де бірқатар деректерін сол дәуір шындығына сай баяндайды. Ғұмырнамалық әдеби еңбегін жазу барысында Мұхаммед Хайдар қоғамдық шындықты басты принцип ретінде ұстайды, сонымен бірге өз шығармасының көркемдік-әдеби жағына мұқият назар аударады
Мен ойындарды доппен құрметтеймін, ал үлкен барлық футболды сүйемін. Сол толық құмардың өте қызықты ойын. Ол Англии бізге деген келді, тым тағы ескі Египте және бас майя индейцев ұқсас ойындар доппен болды. Бүгін футбол - ең спорттың таратып жібер- көрінісі арада әлемде. Миллиондаған адам онымен в еркін уақытты шұғылданушылармыз, ал поистине миллиард дүниежүзілік чемпионаттарды қарайды. Кәсіби ойыншы, футболдың жұлдыздары, сау халықтың кумирами стали. Спорттың осы көрінісі жылдамдықты, аңдағыштықты, назар аудар- дәлме-дәлділігінің және шыдамдықты дамытады. Футболшылар өте шыңдаулы адамдар, ғой олар допты баста жас ауада ерте көктемнен дейін бер күздің қуады. Футбол әмірлі ойынмен болып табылады және берекелілікті және әмірлі рухты дамытады. Ал үлкен барлық мені осы ойынның үздік құмары тартады! Мен өзі де футболға деген ойнаймын. Көктемнен күзге дейін біз допты спортплощадке және мектептің стадионе қуамыз. Ал қыспен мен футболмен спорт кешеннің жабық қонақ бөлмесінде шұғылданушымын. Мен кесек-кесек стадионах тағы болмадым және айтулы матчтарда. Аралады. Бірақ қашан мен шығамын, сол сөзсіз тиянақты чемпионатқа деген барамын және биік сыныптың футболшысының ойынын көремін.
х=13 1000000% дұры