3-
-тапсырма. Мәтінді түсініп оқы. Қою қаріппен берілген сөздердің
мағынасын анықта. Мәтінде қандай мәселе көтерілгенін айтып, стихи
анықта.
Қазақстан — мұнайлы мемлекет. Мұнай қоры еліміздің батыс бөлігіне
орналасқан. Жыл сайын 32 миллион тонна мұнай өндіріледі. Жаһанда ме
най өндіруден 18-орында. Қазақстанда мұнай құбырын 10 000 шақырым
дейін жүргізген. Мұнай өндіретін 32 стансы жұмыс істейді.
Батыста мұнай кені бар екенін қазақтар ертеде білген. Олар мұнай
адамның, малдың жарасын емдеген. Алғаш бұрғылау жұмыстары Батыс
тағы Қарашұңғыл жерінде жүргізілген. 1899 жылы 40 метр тереңдікте
алғаш мұнай бұрқағы атқылаған. Осы кезден бастап Ұлы дала елінде мұнай
өндірісі басталды. Ал Доссорда 1911 жылы 226 метр тереңдіктен мұнай бр.
Қағы атқылаған. Осы жерде Қазақстандағы алғаш мұнай өндіру өнеркәсіб
басталды.
1985 жылды Атырау облысы Құлсары қаласында тосын оқиға бол
ды. №37-ұңғымада қатты қысымнан мұнай өндіретін құралдың бір бөліп
жұлынады. Ауаға мұнаймен бірге улы газ атқылаған. Өрт болып, от
бұрқақ 40-50 метрге көтерілген. Жердегі өртті орбитадан ғарышкерлер 2
көрген. Қыс мезгілінде өрттен бірнеше километр жер жылынып, жерге ш
шыққан. Бұл өртті бір жылдан кейін әрең сөндірген. Қазір мамандар мұнд
Экологиялық апаттың алдын алады.
Келер шақ (Будущее время)
Келер шақ выражает действие, которое происходит после момента речи.
Оно бывает трех видов:
1. Болжалды келер шақ - предположительно-будущее время (может быть) образуется от основы глагола с суффиксами -ар,/-ер/-р + личные окончания. Мысалы: Ол ертең кел-ер - Может быть, он придет завтра. Бүгін қар жау-ар - Может быть сегодня пойдет снег. Мен ертең бар-ар- мын - Может быть, я завтра пойду.
2. Ауыспалы келер шақ - переходно-будущее время. Ауыспалы келер шақ называется переходным, так как может употребляться как в настоящем, так и в будущем времени.
Образуется от деепричастия с суффиксами -а,-е,-й и личных окончаний. Мысалы: бар-а-мын - пойду, қара-й-мын - посмотрю, кел-е-мін - приду.
3. Мақсатты келер шақ - будущее время цели. Образуется от основы глагола + суффиксы: -мақ/-мек; -бақ/ -бек; -пақ/ -пек + личные окончания (по общему закона сингармонизма и ассимиляции). Мысалы: Бар-мақ-пын - я намерен поехать.
Өткен ша время)
Өткен шақ бывает двух видов:
Жедел өткен шақ - очевидное время, образуется путем прибавления к основе глагола суффиксов -ды/-ді; -ты/-ті и личных окончаний.
Бұрынғы өткен шақ - давно время образуется тремя
а) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + вс тельное слово екен (для усиления значения). Мысалы: асыраған - воспитал. Асыраған екен - воспитывал.
б) основа глагола + причастный суффикс -ған/-ген + личные окончания. Мысалы: Мен асыра-ған-мын - Я растил. Сен асыра-ған-сың - ты вырастил. Сіз асыра-ған-сыз - вы вырастили.
в) основа глагола + деепричастный суффикс -п/-іп/ -ып + личные окончания. Мысалы: асыра-п-пын - я вырастил, асыра-п-ты - он вырастил. (Здесь: после деепричастий 3-е лицо имеет личные окончания -ты/-ті; -ды/-ді, которые по форме напоминают суффиксы времени).
1. Тәуелсіздік дегеніміз - бостандық, азаттық, яғни басқа біреуге тәуелді болмай, азат болу дегенді білдіреді.
2. Еліміздің тәуелсіздік нышандарына мемлекеттік рәміздер жатады.
3. Мемлекеттік рәміздер: Әнұран, Ту, Елтаңба.
4. Мемлекеттік елтаңбаның негізіне шаңырақ алынған. Шаңырақ әлемнің біртұтастығын, мемлекетің бастауы, отбасы ошағын бейнелейді. Шаңырақты айнала күн сәулесіндей тарап уықтар шаншылған. Олар – мамыражай шуақты өмір мен жылылықтың белгісі. Оң жағы мен сол жағында аңыздардағы қанатты пырақтар бейнеленген. Тұлпардың алтын қанаттары – астықтың,тоқшылықтың және материалдық ырыс- несібенің белгісі. Елтаңбаның ортасында бес бұрышты көлемді жұлдыз – біздің жүрегіміз бен құшағымыз барлық бес құрлық өкілдеріне ашық деген сөз.
5. Сөзін жазған: Жұмекен Сабырұлы Нәжімеденов, Нұрсұлтан Назарбаев. Композиторы - Шәмші Қалдаяқов.
6. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 қазандағы N 873 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туын пайдалану (орнату, орналастыру) қағидалары.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы мынадай орындарда міндетті түрде көтеріледі (тігіледі, орналастырылады):
1) Қазақстан Республикасының Президентi Резиденциясының, Парламенттің, Сенат пен Мәжiлiстiң, Үкiметтiң, министрлiктер мен Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн мемлекеттiк органдардың, олардың ведомстволары мен аумақтық бөлiмшелерiнiң, Конституциялық Кеңестiң, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты мен жергiлiктi соттарының, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдардың, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, мемлекеттiк ұйымдардың ғимараттарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасы елшiлiктерiнiң, халықаралық ұйымдардағы тұрақты өкiлдiктерiнiң, сауда өкiлдiктерiнiң, шетелдегi басқа да ресми мекемелерiнiң, шетелдегi мекемелерiнiң басшылары резиденцияларының ғимараттарында және болатын мемлекеттiң протоколдық практикасына сәйкес көлiк құралдарында - ұдайы;
2) Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Қазақстан Республикасы Парламентi палаталары төрағаларының, Премьер-Министрдiң, Мемлекеттiк хатшының, Конституциялық Кеңес Төрағасының, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының және жергiлiктi соттары төрағаларының, Орталық сайлау комиссиясы Төрағасының, Қазақстан Республикасы Адам құқықтары жөнiндегi уәкiлiнiң, министрлiктер мен Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн мемлекеттiк органдардың, олардың ведомстволары мен аумақтық бөлiмшелері басшыларының, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар басшыларының, Қазақстан Республикасының шетелдегi мекемелерi басшыларының кабинеттерiнде – ұдайы;
3) Қазақстан Республикасының Парламенті Сенаты мен Мәжілісінің бірлескен және бөлек отырыстары, Қазақстан Республикасы Парламенті палаталарының, Үкіметтің үйлестіру және жұмыс органдарының отырыстары өтетін залдарда, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің отырыс залдарында, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының және жергілікті соттарының сот мәжілісі залдарында, орталық және жергілікті өкілді және атқарушы органдардың, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдардың алқа отырысы залдарында, Қазақстан Республикасының мемлекеттік және үкіметтік наградалары тапсырылатын залдарда, Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінің қабылдау залдарында, сондай-ақ бала тууды және некені тіркейтін үй-жайларда - ұдайы;
4) мемлекеттік органдардың ғимараттарында алғаш ашылған кезде, салтанатты жағдайда;
5) егер халықаралық құқық нормалары мен Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген болса, Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасының Парламенті палаталары төрағаларының, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің және олардың өкілетті өкілдерінің қатысуымен халықаралық форумдар өтетін ғимараттарда немесе үй-жайларда;
5-1) мемлекеттік заңды тұлғалардың, ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың, сондай-ақ Қазақстан Республикасы оларға қатысты жалғыз акционер (қатысушы) болып табылатын өзге де акционерлік қоғамдардың және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің мемлекеттік нышандарға арналған экспозиция үшін бөлінген үй-жайларда (үй-жайларының бір бөлігінде).
6) ресми адамдар ретінде Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының Парламенті палаталарының төрағалары, Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі мінген теңіз кемелерінде, ішкі жүзу кемелерінде және басқа да қозғалыс құралдарында;
7) Қазақстан Республикасында тіркелген кемелердің бұлқынындағы ту ретінде, белгіленген тәртіппен;
8) Қазақстан Республикасының әскери корабльдері мен кемелерінде әскери жарғыларға сәйкес;
9) Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери құрамаларында, бөлімдерінде, бөлімшелерінде және мекемелерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында Қазақстан Республикасының ұлттық және мемлекеттік мерекелері күндерінде, ант қабылдау кезінде;