Толықтауыш - баяндауышқа қатынасты болып, қимыл-әрекеттің объектісін білдіреді. Атау септігі мен ілік септігінен басқа септік жалғауларының бірінде болады.
Толықтауыш құрамына қарай бір сөзден ғана болып дара толықтауыш және бірнеше сөзден, сөз тіркесінен, күрделі сөзден құралып күрделі толықтауыш болып бөлінеді.
Дара толықтауышқа мысалдар:
Атасы баласын (кімді?) шақырды.
Мен Айданамен (кіммен?) сөйлесіп, кездесу туралы ұсыныс жасадым.
Күрделі толықтауышқа мысалдар:
Табиғатты қорғауды (нені?) өзіңнен бастау керек.
Мен келе жатқандарға (кімдерге?) көзімді сығырайта қарадым.
Үйірлі толықтауыш - үйірлі мүшеден болған толықтауыш үйірлі толықтауыш деп аталады.
Мысалы: Көкірегі ашық, білімі тереңге (кімге?) өмірде қиындық кездеспейді. Қайсардың үйі аң терісі дегенге (неге?) толып тұр.
Мағынасына қарай және грамматикалық тұлғасына қарай екіге бөлінеді:
1.Тура толықтауыш:
- сабақты етістіктің алдында келеді;
- табыс септігінде болады.
Мысалы:
Әлия бөлмедегі гүлдерді (нелерді?) күнде суарады.
Ол медицина академиясын (нені?) биыл бітіріп келді.
2. Жанама толықтауыш:
- салт етістіктің алдында келеді;
- барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде болады;
Мысалы:
Мен кешкісін Нұрбекке (кімге?) телефон соғқтым.
Ол маған (кімге?) Мансұрмен (кіммен?) сөйлесу керектігін айтты.
Объяснение:
Өзен де жоқ сыймаған арнасына,
Жылға да жоқ даламен жалғасуға.
Таста тұнған жаңбырдың тамшысындай,
Қалай біткен мына көл тау басына?!
Мөлдірейді, қарайды қарға, шыңға,
Жалғыздықтан жамандық бар ма, сірə.
Қанша ғасыр өтті екен, қанша заман?
Қанша ұрпақ кетті екен, қаншама адам?
Қанша шырша өсті екен, құлады екен,
«Жетім көлге» қараудан шаршамаған?
«Жетім көлден» су ішкен қанша марал,
Қанша киік қалды екен сай-салада?
Қанатынан үзіліп əн-самалы,
Қаншама аққу кетті екен – аңсаған əн?
Ортаймаған «Жетім көл» толмаған да,
Болған өмір ұқсайды болмағанға.
Сызат та жоқ бетінде, сызық та жоқ,
Айдынына аққуы қонбаған ба?!
Қызғыштары қиқулап, қорғағанда,
Сорлағанға ұқсайды, сорлағанға,
Шүрегейлер айдынын қорлағанда,
Көкқұтандар қанатын қомдағанда…
Беу, дүние-ай, аққулар оралғанда,
Айдын көлдің иесі жол алғанда.
Жетісіп бір «Жетім көл» қалушы еді-ау,
Тынушы еді-ау, теңселген қара орман да.
Таянғанда аққулар қонар маңға,
Басушы еді-ау, байызын бар арман да!
Қанатынан аққудың балапандап,
Əн ұшатын сымпылдап таң атарда.
Сүйінші бер дегендей бір толықсып,
Сыбырлайтын «Жетім көл» Алатауға.
Тына қалып бұлбұл да жаға-талда,
Қарай-тұғын айдынға, ақ отауға.
Таң мен күннің арасы таянғанда,
Таудың басы алаумен боялғанда,
Тірілетін таудағы бар тіршілік,
Қанатынан аққудың оянған ба?!
Көмейінде тəтті үні былай қалып,
Жаға-талда жас бұлбұл тұр ойланып.
Жетті аққулар. Түгендеп «Жетім көлін»,
Жағалауда ұшып жүр шыр айналып,
(Бірден көлге қонбайды құлай барып.)