Абай (Ибраһим) Құнанбаев (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер[1], либералды көзқарасын исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.[2]
Абай Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген. Бірқатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған. Философиялық трактаттар стилінде жазылған «Қара сөздері» - тақырып ауқымдылығымен, дүниетанымдық тереңдігімен, саяси-әлеуметтік салмақтылығымен құнды.[3]
Абай Құнанбайұлы туралы диалог құрастыру.
Мұғалім: Балалар, бүгін Абай Құнанбайұлының шығармашылығымен танысуды одан әрі жалғастыратын боламыз. Жаңа сабағымызды бастамас бұрын ұлы ақын жайлы бірнеше сұрақтарға жауап беріп көрейік? Абай Құнанбайұлы кім болған?
Оқушылар: Абай - ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор.
Мұғалім: Абай Құнанбайұлы қашан, қай жерде дүниеге келген?
Оқушылар: Абай 10 тамыз 1845 ж. қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында дүниеге келген.
Мұғалім: Жарайсыңдар! Келесі сұрақ - Абай қайда, қандай білім алған? Оқушылар: Абай әуелі ауылдағы Ғабитхан молдадан сауатын ашады да, 10 жасқа толған соң 3 жыл Семейдегі Ахмет Риза медресесінде оқиды. Бұл медреседе араб, парсы тілдерінде, негізінен, дін сабағы жүргізілетін еді. Құрбыларынан анағұрлым зейінді бала оқуға бар ықыласымен беріліп, үздік шәкірт атанады. Медресенің үшінші жылында Абай Семей қаласындағы “Приходская школаға” да қосымша түсіп, орысша сауатын аша бастайды. Бірақ бұл оқуын әрі жалғастыра алмай, небәрі 3 жылдан соң оның мұсылманша да, орысша да оқуы аяқталады.
Мұғалім: Неше жасында ел басқару ісіне араласады?
Оқушылар: Абайдың басқа балалардан алымдылығын аңғарған Құнанбай оны елге шақырып алып, өз жанына ертіп, әкімшілдік-билік жұмыстарына араластырмақ болады. Сөйтіп 13 жастағы Абай ел ісіне араласады.
Мұғалім: Дұрыс айтасыңдар! Абайдың әкесі Құнанбай қандай қызмет атқарған?
Оқушылар: Абайдың әкесі Қарқаралының аға сұлтаны болған.
Мұғалім: Жарайсыңдар, балалар! Ендеше сабағымызды одан әрі жалғастырайық.
Қазақ тілі
7 сынып
§60. Дұрыс тамақтану қағидасы
122, 123 беттер
1, 2, 3, 4, 5 тапсырмалар
1-тапсырма
Кластер құру - фотода⏬
2-тапсырма
1-деңгей. Оқылым мәтінінен жалғаулық, септеулік шылауларды табыңдар.
Мен, дейін, пен, сондықтан, бұрын, және, бірге, кейін, да.
2-деңгей. Мәтін бойынша диалог түрінде сұрақ-жауап дайындаңдар.
-Дұрыс тағамдану адам өміріне қаншалықты әсер етеді? Маңызды ма?
-Әрине, жай ғана дұрыс тағамдану арқылы, күндікке көңілді, қуатты әрі жеңіл қоғалып, күніңізді сәтті өткізесіз. Сондықтан, дұрыс тамақтанудың адам өмірінде алатын орны ерекше.
-Дұрыс айтасыз, сіз өзіңіз дұрыс тағамданасыз ба?
- Иә, мен фитнес-жаттықтырушымын. Әрдайым өз кабылданушыларыма тек жаттығудың еш пайдасы болмайтынын, оған жүйелі, дұрыс тамақтану графигін қоссаңыз, үлкен нәтижеге жететінін айтып отырамын.
- Көп-көп рақмет
3-деңгей. Оқылым мәтіні бойынша тірек сөздер мен сез тіркестерін синонимдік қатармен ауыстырып, дұрыс тамақтану қағидалары туралы жинақы мәтін жазыңдар.
Тамақтану адамның өмірлік қажеттігі және денсаулық кепілі. Ас - адамның арқауы, ағза дене жүктемесінде ғана емес, тыныштық жағдайында да шығындайтын қуат көзі. Ас ішу біздің жасушаларымыз бен тіндерімізді жаңартуға мүмкіндік береді. Дұрыс тамақтану журек кантамыр. асказан-шек жолдары, қант диабеті, остеопороз, онкологиялық аурулардың алдыналу үшін, сыртқы орта әсеріне қарсы тұру үшін, ағзаның жұмысқа қабілеттілігін арттыру үшін, белсенді ұзақ өмір сүру үшін қажет. Салауатты тамақтану жане жоғары дене белсенділігі, спорт пен шұғылдану, күйзеліс пен күресе білу, темекіден, ішімдіктен бас тарту жолымен салауатты өмір салтын ұстану арқылы аурулардың алдын олити со оны алып, денсаулықты және тартымды келбетті сақтап, сұлу да сымбатты, тәні мен жаны жас, белсенді болып жүруіңізге болады.
3-тапсырма
-Сенің ойыңша адамның дұрыс тамақтанып жүргенін байқау үшін қандай тәсіл қолдану керек?
-Кейбір сұрақтар арқылы анықтауға болады.
-Мысалы?
1) Нансыз тамақ ішесің бе?
2) Қандай көкөністерді күнделікті жейсің?
3) Қандай жемістердің шырынын ішесің?
4) Күніне неше рет сүт ішесің?
5) Сен балықты жақсы көресің бе?
6) Шайға қантты көп саласың ба?
-Өте жақсы! Ал, осы денсаулықты сақтап, салауатты өмір салтын ұстану, ауырмау жайлы қандай нақыл сөз, мақал-мәтелдер білесің?
-Ауырып ем іздегенше,
Ауырмайтын жол ізде. Салауатты өмір салтын ұстану үшін қандай қағидаларды ұстанған жөн?
-Олар бірнеше:
1) Жұқпалы аурудан сақтана білу.
2) Табиғи шынығу.
3) Күн тәртібін дұрыс сақтау.
4) Жеке бас тазалығын сақтау.
5) Дұрыс тамақтану.
6) Спортпен айналысу.
7) Темекі, арақ, нашақорлықтан аулақ болу.
8) Қайырымды болу.
Жауабыңа көптен-көп рақмет!
4-тапсырма
Оңай сұрақтар:
Денсаулық, салауатты өмір салты деген не?
Дұрыс тамақтануды кімнен, қалай үйренеміз?
Кешкі уақытты тойып тамақ ішкен дұрыс па?
Қиын сұрақтар:
Дұрыс тамақтану адам организміне қалай әсер етеді?
Бір тәулікте дені сау адам қанша ккал тамақ ішуі керек?
Формуласы қандай?
Зиянды тағамдардың құрамындағы қоспалар несімен зиян?
Үй тапсырмасы
5-тапсырма
Денсаулығың мықты болуы үшін дұрыс тамақтанып, спортпен айналысқан жөн. Кешке дейін құнарлы, калориясы мол тағам жесеңіз, кешкі асқа жеңіл тағам қабылдау. Егер, осы қағидаларды ұстансаңыз, ағзаңыз сізге кейін рахмет айтады. Сонымен қатар, бұл әрекеттердің бәрін дұрыс орындап қана қоймай, тұрақты жасау керек.