«Қазақ тілі мен әдебиеті Т2» пәнінен 3-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары
6-сынып
І. ОҚЫЛЫМ
Мәтінді мұқият оқыңыз, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.
Ғалымдардың болжамы бойынша, әлемде 2030 жылға таман бүгінгі қолданыстағы 57 мамандық мүлдем жойылып, 186 жаңа мамандық дүниеге келеді екен. Өткен жылғы Давос экономикалық форумында 2020 жылы әлемдегі 2 млн жаңа жұмыс орны ашылып, 7 млн. астам жұмыс орны қысқаратындығы айтылды. Себебі интеллект пен роботты техника дамиды екен. Сарапшылардың айтуынша, болашақта кеңсе қызметкерлеріне деген сұраныс күрт төмендейді, себебі озық технологиялар адамдардың орнын алмастырады. Бұл ретте ең алдымен, икемділік пен іскерлікке ерекше басымдық беріледі. Сонымен бірге, ортаға жылдам бейімделу және сабыр, жұмыс істеудегі жоғары қабілеттілік, тұрақсыздықтың алдын ала білу, білімін үнемі арттыру сияқты қасиеттер мен дағдылар қажет болады. Ал ертеңгі интеллектуалды болашақ мамандығының негізі – жан-жақты сапалы білім. Қазір қазақстандық жоғары оқу орындары 200-ден астам мамандық түрлері бойынша кадрлар, 330 мыңнан астам бакалаврлар даярлайды. Бұл мамандықтардың басым көпшілігіне қазірдің өзінде сұраныс жоқ. Ел экономикасы үшін осынша бакалавр қажет пе? Ал еліміздің еңбек нарығында әртүрлі экономикалық мамандықтар бойынша жұмыс істейтіндер саны 13 пайыздан аспайды.
1. Мәтінге тірек болатын сөздерді табыңыз. ( )
А) ЖОО, мамандық, болашақ
В) Жұмысбастылық, еңбек, білім
С) Адамдар, білім, студент
Д) Зерттеу, адамдар, күш
2. Мәтіннің негізгі идеясына сәйкес келетін тұжырымды анықтаңыз. ( )
А) Мамандық түрлері туралы
В) ЖОО туралы статистика
С) Студенттерді оқыту
Д) Болашақ мамандықтар туралы
3. Тыңдалым мәтіні мазмұны бойынша 1 «шын» ақпаратты белгілеңіз. ( )
№
Мәтіндегі ақпараттар
Шын
Жалған
А
Қазір қазақстандық жоғары оқу орындары 100-ден астам мамандық түрлері бойынша кадрлар даярлайды.
В
Болашақта 180 жаңа мамандық дүниеге келеді
C
Жұмыс істеудегі жоғары қабілеттілік, білімін үнемі арттыру сияқты қасиеттер мен дағдылар қажет болады.
4. Бос орынға қажетті сөзді қойып сөйлемді толықтырыңыз. ( )
/ алады, алмастырады, оқытады, даярлайды/
Сарапшылардың айтуынша болашақта кеңсе қызметкерлеріне деген сұраныс күрт төмендейді, себебі озық технологиялар адамдардың орнын .
5. Сұраққа толық жауап беріңіз. ( )
Ең алдымен қандай қасиеттерге көңіл бөлінеді?
ІІ. ЖАЗЫЛЫМ
«Олимпиада чемпионы» деген тақырыпқа ақпарат жазыңыз. Сөздерді орфографиялық нормаға сай жазып, қосымшаларды дұрыс жалғаңыз, сөйлем соңында қойылатын тыныс белгілерді орынды қолданыңыз. Мәтін көлемі - 60-70 сөз. ( )
Дескриптор
Бағалау критерийі
Жауап
Білім алушы
Оқылым
Мәтінді түсінеді. Мәтін мазмұнын түсінуге бағытталған тапсырмаларда дұрыс жауаптарды белгілеу. 4-тапсырмада «Шын» ақпаратты табу. Мәтіннің мазмұнына негізделген тапсырмада бос орындарға қажетті сөзді тауып қою, берілген сұраққа мәтін мазмұнына қарай жауап жазу.
Мәтінге тірек болатын сөздерді NF,SL табады;
1
мәтіннің негізгі идеясына сәйкес келетін тұжырымды анықтайды;
1
тыңдалым мәтіні мазмұны бойынша 1 «шын» ақпаратты белгілейді;
1
бос орынға қажетті сөзді қойып сөйлемді толықтырады;
1
сұраққа толық жауап береді.
1
Жазылым
Мәтін құрылымы (кіріспе, негізгі және қорытынды), жанры, стилі толық сәйкес келу. Ойын жүйелі түрде жеткізу. Лексикалық минимумды, стильдік қолданысты дұрыс қолдану. Грамматикалық және пунктуациялық тұлғаларды орынды қолдану.
Мәтін құрылымы (кіріспе, негізгі және қорытынды), жанры, стилі толық сәйкес келеді;
4
ойын жүйелі түрде жеткізеді;
2
лексикалық минимумды қолдануы жоғары, стильдік қолданысы өте дұрыс;
2
грамматикалық және пунктуациялық тұлғаларды дұрыс қолданады
2
Барлығы:
Орта ғасырдағы Орта Азия елдерінің көрнекті ғұлама ғалымдары: Әбу Райхан Бируни, әл-Хорезми, Әбу Әли ибн Сина, Ұлықбек, әл-Фараби т.б.
Осы ғасыр кезенде әдебиет пен сәулет өнері дамыған.
Орта ғасырдағы атақты ақындардың бірі '''Фирдоуси''' (940-1030) болды. Парсы, тәжік халқының ұлы ақыны атанған ол «Шахнама» поэмасын жазу үшін 30 жылдан астам уақытын жұмсады. Бұл шығармада өз елін жаулап алушыларға қарсы халық құресі баяндалады, аты аңызға айналған батырлардың ерліктері мадақталады. Ақын «өмірлік нанын өз еңбегімен табушылар» туралы құрметпен жазады.
ХЫ ғасырда Қарахан дәуірінде өмір сүрген ақын, ойшыл ғалымдардың бірі Жүсіп Баласағұни болды. Оның 1069 жылы жазылған атақты шығармасы, ХЫ ғасырдағы түрік әдебиетінің ескерткіштері қатарына жататын «Құтадғу білік» - «Құт негізі - білік» поэмасы саясат, мемлекет басқару, әскери іс жөніндегі философиялық трактат болып табылады.
Парсы-тәжік классикалық әдебиетінің негізін салушы Әбу Абдоллах Рудаки (860-941) де орта ғасырда өмір сүрген ірі түлғалардың бірінен саналады. Ақын өзінің өлеңдерінде зор адамгершілік сезімді жырлады, білімді бағалауға, адамдарға жақсылык істеуге шақырды. Рудакидің 130 мыңға тарта бәйіті мұра болып қалған. Оның шығармаларының көркемдік қуатының қайнар көзі шексіз даналық, қарапайымдылығында жатыр. Орта ғасырлардағы Орта Азия әдебиетіндегі қоғамдық бағыт ұлы ойшыл ақын Әлішер Науаидың (1441-1501) шығармаларында айқын көрініс тапты. Ол философиялық ойдың дамуына ықпал жасады. Науаи «Екі тілдін таласы» атты кітабында лингвистикалық терең талдауларға барды.
ХВЫ ғасырда Орта Азия әдебиетінің игі дәстүрін жалғастырушы Бабыр болды. Ол өзінің «Бабырнама» атты көлемді туындысында әдебимемуарлық шығармашылықтың негізін салды. Түркі халықтарының эпостары. ХЫВ-ХВ ғасырлардағы ерте түрік тіліндегі Осман тарихының шежіресі Орта Азия халықтарының жазба мәдениетінің негізіне жатады. «Оғызнама», «Китаб Дәдәм Коркуд», «Манас», «Қозы Көрпеш», «Алпамыс» сияқты эпостық шығармалар мен «Көрүғлы» дастаны ерекше орын алады. Романтикалық хикая әңгімелер, қиял ғажайып, күлдіргі ертегілер, соның ішінде түркі халықтарына ортақ Қожанасыр әңгімелерін де мысалға келтіруге болады.
ІХ-Х ғасырларда салынған сәулет өнері ескерткіштерінің біздің заманымызға дейін сақталып калғандары өте аз. Оның себебі, ЫХ ғасырдағы ескерткіштердің көбі жай балшықтан құйылған. Ал күйдірілген кірпіштен салынған саманилер дәуірінің ескерткіштері жақсы сақталған. Соның бірі Бұхара қаласындағы Исмаил Самани кесенесі. Варахша және Афрасиаб қалаларындағы сәулет ескерткіштері де жақсы сақталған. Х ғасырдағы Орта Азия сәулет өнері негізінен мешіттер мен мұнаралардан тұрады. Соның бірі Бұхара каласындағы Калян мешітінің жанындағы мұнара 1127 жылы Қарахандар әулетінен шыққан Арслан ханның әмірімен салынған. Хорезм қаласында ХІ-ХІІІ ғасырларда салынған бірқатар сәулет ескерткіштері сақталған. Олар: Боранқала, Наибқала, Қабатқала, сонымен қатар Үргеніш қаласындағы Фахруддин Рази кесенесі, Бұхара маңындагы Раб-и-Мелик керуен сарайы Текеш хорезмшах жерленген кесене.
Бейнелеу өнері де өркендеді, ХВ-ХВЫЫ ғасырларда Самарқан, Бұхара қалаларында кітап миниатюрасы дамыды. Осы кезендегі Орта Азия өнерінің тарихында Бұхарадағы кітап миниатюрасы және ағаш пен тасқа ою-өрнек салу мектебі көрнекті орын алды. ХЫВ ғасырдың соңында - Әмір Темір дәуірінде Орта Азияда қала салу, суландыру жүйелерін құру, керуен сарайлар, медреселер, діни ғимараттар тұрғызу ерекше қолға алынды. Олардың санатында сол дәуір сәулетшілерінің тамаша туындысы - Түркістандағы Қожа Ахмет Иасауи кесенесі бар. Ол құрылысты Темір бастап салғызып, Ұлықбек аяқтаған. Ортағасырлық Орта Азия мәдениеті дүниежүзілік өркениетке өз үлесін қосты