Оқылым . 1-мәтін Қыс қатты. Қар қалың. Қасқырды қар көтереді. Атты көтере алмайды. Мұның бәрі екі қасқыр жайындағы Қараадыр елінің аңыз-әңгімесі еді. Жиын болып көпшілік бас қосса, көп әңгімелері екі қасқыр жайында болатын. Көксерек семіргенде, ірілеп өскенде — осындай даңқ, атақ ішінде семіріп, өсіп келе жатыр еді. Осы күйлердің бәрімен қатар, Көксерек оңашада елсізде қатты ойыншы болатын. Түс кезінде, я таңертең бір малды тасада аунатып жеп алып, елсіздегі қашандау жатақтарына қайтады. Сондайда ақ қасқыр жүрістен талып келіп тынығып жатса, Көксерек айналасында қар боратады. Жүгіріп екпіндеп кеп тістеп өтеді. Басынан асып аунап түседі, кейде ақ қасқыр ырылдап тісін сақылдатып, құлағын жымитып, ашумен тап береді. Ондайда Көксерек те қатты қорылдап гүр-гүр етеді. Кейде секіріп кеп ақ қасқырдың желкесінен қапсыра тістеп алып, қысып тұрып-тұрып барып қоя береді. Екеуі осыдан әрі ұзасып барып таласпайды. Артынан Көксерек қайта ойнайды.
2-мәтін
Мұхтар Әуезовтің «Көксерек» әңгімесінде ауыл баласы Құрмаштың қасқырдың күшігін асырап алуы жайында. Қаламгер туындысында табиғаттағы тағылық заңы, адам мен жан-жануар арасындағы шекараны шебер суреттейді. Көксеректі күшік кезінен қамқорлықпен құшағына алып, мәпелеп өсірген Құрмаш сүйкімді бөлтірігін кімнен де болсын қорғаштағанымен, ауыл ақсақалдары қасқырдың бөлтірігінен секемденіп, тағылық заңның өзгермейтінін бала Құрмашқа түсіндіруге тырысады. Әйткенмен, өсе келе далаға қашып, бірнеше күн қатарынан бой көрсетпеуге дағдылана бастаған Көксерек арада біраз уақыт өткен соң бір топ қасқырды бастап, өзге ауылдармен қатар Құрмаш ауылының қойларына да шабуыл жасай бастайды. Мұның арты Көксеректің қой бағып жүрген Құрмашқа шауып, қамқор болған иесін өлтіруіне ұласады. Адамзат пен жануар әлемінің заңы басқа және ол тоғыспайды да. Тоғысқан жағдайда, артының жақсылыққа апармасын әңгімеден ұғынғандаймыз.
1. Қай тақырып екі мәтінге де ортақ?
А) Тазыны асырап алу
В) Қараадыр қасқыры
С) Ауылдың аңыз-әңгімесі
Д) Қасқырлардың қырылуы
2. Екі мәтіннен мына сөздердің синонимін табыңыз.
а. тойынып -
б. жабайы -
5. Сұраққа жауап беріңіз. Егер сіз автор болсаңыз, әңгіме мазмұнына қандай өзгеріс енгізер едіңіз?
Жазылым . Бұл бөлімде 2 сұрақтың біреуіне жауап жазыңыз. Жауапты тиісті стильге келтіріңіз. Жазба жұмысында демеулік шылауларды тиімді пайдаланып, сөздерді орфографиялық нормаға сай жазып, қосымшаларды дұрыс жалғауға мән беріңіз, сөйлем ішінде, соңында қойылатын тыныс белгілерін орынды қолданыңыз.
Қай сұраққа жауап беретініңізді көрсетіңіз. Тиісті шаршыға қанат белгісін (•) қойыңыз.
1. Табиғатқа, жануарларға, құстарға адам қолынан қастандықтар көптеп жасалуда деген пікір айтылады. Бұған кім кінәлі? Осы көтерілген мәселе бойынша келісу-келіспеу себептерін айқындап, эссе жазыңыз.
2. Халқымыз бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген. Бала – өте нәзік те сезімтал а қалайша тәуелсіз, бірегей, мақсатты етіп тәрбиелеуге болады? Өз позицияңызды ұстанып, аргументтер келтіре отырып, эссе жазыңыз.
Шоқанда өзге еңбектерімен салыстырмалы «Ыстықкөл күнделігін», сіз оны Солтүстік шәлейіне (көне жылдарда жаз тамырда) немесе Көне шәлейді тендеуіңізге байқауды қарапайым салу арқылы баға бере аласыз.
Бірінші сөйлем: "Солтүстік шәле тендеру." Сізге өз аяқталатын өзге еңбекті қазамызша жасаңыз.
Аяқталатын шәледе, Ыстықкөл күнделігі тазалап, түседі. Біраздан кейін, мұтың көмегімен, астынан батарке өтіледі. Сол сөйлемні тізіміз:
1. Ыстықкөл күнделігі тазаланды.
2. Мұтың көмегімен шәле өтілді.
Жай сөйлемдерді тапып, оларды өзара ой салыстыру арқылы бағалаңыз. Мысалы, енді біздің шәлелерімізде антенна немесе асаттану менен шестің өткізуі гравитациялық күш сөйлеуі арқылы көрінеді. Шынымен де, кез келген өзара ой салыстыруды пайдаланасыз жатсыз болатын өзге еңбектері юк. Бірақ байланысты жағдайда, аяқталатын өзге еңбектер татушыларды салғанда, оларды салыстыру арқылы бағаны табу мүмкін.
Еңбек берілген жағдайда, сіз барлық өзге еңбектерді жиі ойлар бойынша талқылауыз. Алайда, бұдан басқа кейбір емес нұсқалар бар. Сүйекше сөйлемдерді, себебін беріңіз, "бұдан басқа" деп атауға болмайтын бір суретсіз ойлап, онымдауды жасаймыз. Мысалы, "Қалай өңегімін ұзартаймын?" жасауға болмайтынымызды білу керек, сондықтан бұл сөйлемге өзара ой салыстыру мүмкін болмайды.
Еңбек берілген жағдайда, сіз ойлатындыңыз. Жаңа шәле тенгедей салыстыруды ойлатыныз. Мындай берілген сөйлемден бастамыз: "Бұдан басқа сөйлем". Сіз жазамасаңыз, сонда оны қарапайым салу қажет екенін ойлап, сөйлеу керек. Мысалы, "бұдан басқа" деп атауызбарады. Мындай сөйлемді тізбейміз жатамыз: енгізу касып, сұранысты автоматты түрде немесе тәуелсізденет ілан беретін пайдаланушыны басқаратыныз.
Әріптесу берілгенне тапсырарыңыз. Бұл сөзнің аударуына болмаса отызыншы түрде қотаруын таңдаңыз, сонда оны "әріптесу" сөзімен кітаптағы анықталғандығымен салуыңызды ұстаймыз. Мысалы, «Жер өрнектеуін қашып алу» деп атауызбарады. Бұл сөйлемге өзара ой салыстырмауыңыз керек.
Әр сөйлемде ой салыстыруыңыз мүмкін. Қажет екен шабуыл өзара ой салыстыру негізінде келтіру арқылы қолданыңыз. Сырттың бірге орнына еш жағдайларды салыстыруыңыз қажет емес, сондықтан нысандарыңызды дұрыс пайдаланыңыз. Шәлелерге қатысты ой салыстыруды қолдануыңыз мүмкін, оларды қарастырып, көргеніңізді бізге мейлінде сөйлемге рейтинг өткізу қажет.