Дауыссыз дыбыстар — тек салдыр немесе салдыр мен үн қатысы арқылы жасалатын, буын құрай алмайтын дыбыстар. [1] Дауыссыз дыбыстарды айтқанда көмейде кедергіге ұшырмаған фонациялық ауа ауыз қуысына күшті қарқынмен келеді. Ауыз тар ашылғандықтан, көмей арқылы келген қарқынды ауа әр түрлі артикуляциялық мүшелермен соктығысады. Қазіргі қазақ тілінде 25 дауыссыз бар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п,р, с, т, һ, ф, х, ц, ч, ш, у, Бұлардын ішінде һ дауыссызы кейбір шығыс сөздерінде, в, ф, х, ц, ч дауыссыздары негізінен орыс тілі арқылы кірген халықаралық сөздерде, қалған 19 дауыссыз қазақтың байырғы сөздерінде қолданылады.
1.Тура мағыналы сөздердермен тіркестер:араны қорқытпа,алманы теріп әкел,түзу ағаш,атқа отыр,жаз келді,көк түсті көйлек,қыста суық болады,жүз теңге,адамның қас қабағы,өкпе ауруы,тартпаны аш,басты оң жаққа айналдыр,таңғы асынды іш,жасы үлкен кісі,қисық кесу,қара түсті көлік.
2.Ауыспалы мағынадағы сөздермен тіркестер:арамен кес,оны алма,түзу жігіт,мылтықпен ат,жылдам жаз,көк өсті,алақаныңды қыс,мәреге дейін жүз,қас жауы,өкпелеу,жіпті тартпа,тетікті бас,тамақты асып бер,көздің жасы,қисық мінез,қара ниет.
Объяснение:
Міне осыны қолданып,осылай айтуға болады:мысалы:««Араны қорқытпа» дегенде «ара» сөзі тура мағынада,ал «арамен кес» дегенде «ара» сөзі ауыспалы мағынада.
Кітап (не?)
Қызыл (қандай?)
Сайрайды (кайтеді?)