Есімді сөз тіркестері[1] — сөз тіркесінің басыңқы сыңары есім сөз болып келетін түрі. Мұндай сөз тіркесінің ұйытқы сөздері (басыңқылары), негізінен, зат есім және сын есім, сан есім сияқты есім сөздер болады да, бағыныңқы сыңарлардың қызметін есім сөздердің бірі немесе етістіктің есімше түрі атқарады: “қалың тоғай”, “жақсының сөзі”, “екінің бірі”, “оқылған кітап”.
Есімді сөз тіркестерінің сыңарлары қабыса, матаса, меңгеріле байланысады. Байланысу формаларының бір-бірінен елеулі айырмашылықтары болуымен бірге, байланысудың бір формасының да өз ішінде ерекшеліктері болады.
Қабыса байланысқан есімді сөз тіркестері, зат есім мен зат есімнің тіркестері түрінде (“алтын сақина”, “темір пеш”, “бір үйір жылқы”, “бір үзім нан”, “қалта сағат”), сын есім мен зат есімнің тіркесі түрінде (“жақсы дос”, “сұлу әйел”, “ақ қағаз”, “аласа бойлы азамат”, “ат жақты жігіт”), сан есім мен зат есімнің тіркесі түрінде (“оныншы сынып”, “отыз студент”, “он шақты қой”, “бес-алты дәптер”), есімше мен зат есімнің тіркесі түрінде (“көрінген тау”, “сөйлейтін адам”, “орылған шөп”), есімдік пен зат есімнің тіркесі түрінде (“мына үй”, “ана жол”, “нешінші пәтер?”, “барлық халық”, “өз еңбегі”), үстеу мен зат есімдердің тіркесі түрінде (“қазір осында”, “бүгін көңілді”, “әлі тып-тыныш”) кездеседі.
Матаса байланысқан есімді сөз тіркестері байланысудың табиғатына сай ілік септігіндегі сөз бен тәуелдік жалғаулы сөздің тіркесі болып шығады (“қораның шатыры”, “құстың сұлуы”, “отыздың екеуі”, “менің әкем”).
Меңгеріле байланысқанда басыңқы мен бағыныңқы сыңарлардың септік (іліктен басқа) жалғаулары арқылы тіркеске түсетіні белгілі (“жанға бай”, “жақсылыққа үйір”, “сенімен тұстас”, “сайлауға әзірлік”). Осының барлығынан да сын, сапа, меншіктілік сияқты синтаксистік мағыналар туындап отырады.
Объяснение:
во правильный отве ☝️☝️☝️☝️
Ғалым: - Сіз барлық заттарыңызды жинадыңыз ба?
Даяна: - Ия, алаңдамаңыз.
Ғалым: - Жақсы.
Ержан: - Сіз қайда бара жатқаныңызды әлі айтқан жоқсыз ба?
Даяна: - Мен жатақханаға бару үшін Алматыға кетіп бара жатырмын.
Ержан: - Түсінемін.
Анасы: - Сен бірдеңе ұмытып қалдың ба?
Даяна: - Ия, анам.
Анасы: - Сонда да, қазір такси келеді.
Әкесі: - Міне, сіздің чемодандарыңыз.
Анасы: - Барлық таксилер келді. Бәрі, әзірше, мен бір аптадан кейін келемін.
Даяна: - Қош бол.
Әкесі: - Жолың даңғыл болсын!
Ержан: - Жортқанда жолың болсын!
Ғалым: - Ат-көлігің аман, қоржының толы болсын!
Көңіл күй одағайы: Алақай, ертең қалаға барып серуендеп, көңіл көтеріп қайтамыз.
Шақыру одағайы: Алтынай, маған атам жазда ауылға барғанда өте сүйкімді лақ силады.Саған қазір оны шақырып көрсетемін. Шөре-шөре лағым келе ғой.
Жекіру одағайы: Тәйт, жамандық шақырма. Бәрі жақсы болып, Асылым жақсы болып