Қазақ халқына кеңінен танымал көркем жырлардың бірі — «Қыз Жібек» жыры. Қазақ халқының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, дүниеге көзқарасын, ұғымын білдіретін әңгеме.
«Қыз Жібек» жыры, әңгімесі қазақ хылқының сол кездегі көшпелі салтын білдіреді, сондай салт, сондай дәстүр орнаған қоғамда туып-өскен адамның көзқарасы қандай екенін көрсетеді. Ескі көшпелі өмірдің сұлу табысы деп бағалауға сай жырлардың бірі- «Қыз Жібек» екені даусыз.
Жырдың халық арасына кең тараған да, аз тараған да нұсқалары бар. Бірақ барлық нұсқалары мен версияларына ортақ бір сюжеттің бары анық. Жырдың қысқаша әңгімесі мынадай. Ертерек заманда Жағалбайлы деген елдің Базарбай деген байы болады. Оның Төлеген, Сансызбай атты екі ұлы болады. Базарбай асқан байлығымен танымал болса да екі ұлына қыз айттырмайды, есейгенде қылыңдықты өздері табады деп ойлайды. Төлеген ер жетіп, жігіт болған соң маңайдағы елден өзіне лайық қыз іздеуді бастайды.
Ешқандай сұлу ұнамай жүрген кезде, сондай бір алыс елде Қыз Жібек деген сұлу бар екенін естиді. Қыздың салтанаты мен келбетінің асқан сұлу екендігін және ол да өзіне лайық жігіт таппай жүргендігін естіп, жүз жылқы айдап, қыздың елін іздеп кетеді. Арада көп уақыт өтеді, сұлу қызы бар деген елдерге сый-сыйапат жасап, даңқын шығарып жүреді.
Аяғында Қыз Жібектің ағасы, ақылшысы болып жүрген Қаршыға деген адамға кез болады. Қаршыға Төлегенді көшінің соңынан ертіп, қарындасын көрсетпекші болады. Көш бойынан талай сұлуды көреді. Жібек қыздардың ішінде болмайды, ол көштің алдында, ақ күйменің ішінде, ешкімге көрінбей жеке кетіп барады екен. Қуып жеткен Төлегенге Жібек жүзін көрсетеді де, Төлеген – күйеу, Жібек -қалыңдық болып, біраз уақыт бірге болады.
Сипаттау мәтіні дегеніміз белгілі бір нәрсенің құбылыстың сын сипатын егжей тегжейлі сипаттайтын мәтін түрі. Сипаттау мәтінің басқа мәтіндерден айырмашылығы: етістіктері өткен немесе осы шақта қолданылады; сипаттама тілі (сын есімдер, үстеулер); көңіл күй етістіктері мен нақты зат есімдер; сенсорлық елестетуді қолданады; сипаттау үшін салыстыруды қолданады. Сипаттау мәтінін табиғат көріністерін, адам портреті бейнесі т.б. сын есімдер, үстеу түрлерін қолданылып, заттар салытырмалы түрде сипатталуында көре аламыз.
Объяснение:
Отан десем, оралады ойыма
Ақсақалды, ақ шапанды қария,
Туған жерім – құт мекенім, дариям,
Қанатымды қағып ұшқан жанұям.
Әр адам өз туған жерін құрметтеуі және сүюі қажет. Алыс сапарға шыққанда туған жеріңді қатты сағынасың.Осы орайда дарынды қаламгер Ж.аймауытовтың: «Туған жердің қымбатын ғылым іздеп,кітап қарап сарылып,көзінің майын тауысқан,көшенің шаңын көп жұтқан шәкірттеңіз табанындағы тұздар ауаға ұшып ауа-райына кері нұқсан тигізіп жатыр.
білмесе,кім білсін? Ыстық қой,шіркін туған жер! Туған жерге жеткенше,қайтіп дәтің шыдайды?»-деген сөздері ойыма оралады.
Елім менің! Ол өз үйіңнің табалдырығынан басталады.Содан шетсіз,шексіз қияға өрлеп кете барады.Оның жұпар атқан жусаны,оның кеудеңе құйылған мөлдір ауасы,жотаға өрлеген жалғыз аяқ жолдары- туған жердің көрінісі.Туған жер – адам өмірінде киелі орын алады. Нақты осы жер оны елімен, өткенмен және болашақпен байланыстырады. Міне, сондықтан да тіпті балалық шақтан бастап-ақ адамда Отанға деген махаббат сезімі оянады. Мен үшін Отан – жан сезімі! Сенің әрқашан оймен болса да оралғың келетін жердің рухани бұрышы.
Талай қас батырлар жанын қиып,қорғап қалған,талай тіршілік иесі нәр алып жаралған,талай өзегі өртенген өкінішті жандар мен қуаныштан жүрегі жарыла шаттанған пенделердің куәгері болған қасиетті туған өлкем- Қызылорда. Менің туған жерімді жабырқатар жайлар аз емес. Арал теңізінің тартылуы салдарынан теңіз табанындағы тұздар ауаға ұшып, адамдардың денсаулығына кері әсер етуі алдымен ойға келеді.Байқоңыр ғарыш айлағынан жарты ғасырдан астам уақыт бойы ғарышқа жіберіліп жатқан зымырандардан бөлінген улы газдар да адам мен қоршаған ортаға зиянын тигізуде.Алайда жергілікті халық содан нақты қандай шамада зиян келіп жатқаны туралы ештеңе білмейді. Әйтеуір тіршілікке қауіпті радиация, гептил секілді сөздерден басқа хабары жоқ елдің. Оған қарсы қандай шаралар жасалып жатқаны туралы да хабарсызбыз.Қазіргі көпшілік адамды мазалайтыны – осы мәселе. Әрине, үкімет бұл мәселелерді қарап жатыр. Менің ойымша, үкімет халықтың денсаулығын түзеу үшін республикалық қордан біздің облысқа арнайы қаражат бөлуі керек. Ол қаржы мәселесін тек облыстың мойнына іліп қоюы дұрыс емес, бұны облыстың жеке мәселесі емес, республика проблемасы деп қараған жөн. Себебі, Арал-Байқоңыр трагедиясы тек қана бір облыстың трагедиясы емес, бұл тұтас ұлттың, бүкіл халықтың трагедиясы болып табылады. Сондықтан бұл мәселені бүкіл республикалық деңгейде қарап, шешу қажет.Байқоңырды жалға алып отырған ресейліктердің ұшырған «Протондары» қаншама рет қазақ жеріне құлады. Салдарынан адам, мал, қоршаған ортаға зиян келді. Ал бұл мәселені,Ресей үкіметі тиісті дәрежеде қарап-қадағалап отырған жоқ. Еліміз болса, экологиялық жағдайларды бастан кешіріп жатырмыз.
Десек те қала,облыс басшылығы қала тазалығына ерекше мән беріп,көркейту жұмысын қолға алып отыр. Жалпы, әр күн, әр ай тазалық күні, тазалық айы болуы тиіс. Ортақ шаңырағымыз – Қызылорда қаласының тазалығы бұл ретте айлық шаралармен шектеліп қалмауы керек. Өзін, отбасын сыйлайтын әрбір адам тазалық жұмыстарын жылдың барлық мезгілінде жүргізеді. Қаланың әр тұрғыны өзі тұратын үйдің ауласын таза ұстаса, бұл - олардың қала тазалығына қосқан үлесі.Халқымыздың «Бір тал кессең,он тал ек»,«Тазалық-денсаулық кепілі» тәрізді нақыл сөздері бекер айтылмаса керек. Қала тұрғындарының жақсы тұрмысы үшін игі істер атқарылуда. Көшелер кеңейтіліп, сәулетті ғимараттар бой көтеруде, жаңа демалыс орындары пайдалануға берілуде. Мұның барлығы да біздер - қала тұрғындары үшін. Бұл біздің – қаламыз! Бұл – біздің Қызылордамыз! Сондықтан ортақ мекеніміздің тазалығына барлығымыз жауаптымыз.
«Отан - оттан да ыстық» деген дана халқымыз, а ң жүрегінде,ең бірінші, ақ сүт берген туған анасына деген сезім орын алса, екінші, Отанға деген жалынды, ыстық сезім орын алады екен. Мен өз Отанымды, туған жерімді, құдіретті елімді сүйемін және мақтан етемін. Атам қазақ «Елдің даңқын ері шығарады,ердің даңқын елі шығарады» деп бекер айтпаған.Өз елімнің дамуына теңізге тамған тамшыдай болса да үлесімді қоссам деп ойлаймын.