Бердібек Соқпакбаевтың «Менің атым Қожа»атты шығармасының кейіпкерлері
• Қожа — Шығарманың басты кейіпкері. Шын аты Қожаберген. Бір сыныпта екі Қожа болғандықтан, шатастырмас үшін оны "Қара Қожа" деп атайды. Кейде келемеждеп, «Қара Қожа» деудің орнына «Қара Көже» дейді. Шашы қайратты. Бойы - орта бойлы, әжесі "әкең тәрізді сұңғақ боласың" дейді. Мектепте дәрігер өлшегенде жүз отыз тоғыз сантиметр шыққан. Жасы он екіде. Бесінші сыныпты бітірген. Арманы: оқу бітіріп, университетке түсу. Жазушы болу.
• Жанар — Қожамен бірге оқиды. Қожаның ойынша "кластағы ең бір ақылды қыз. Сұлу." Дауысы әдемі, ән салады. Басына үкілі тақия киіп, мың бұралып «Қамажайға» билейді. Өнерлі қыз. Сыныптағы бірінші үздік оқушы.
• Сұлтан — ол Қожаның жан досы. Бойы ұзынша арық келген жігіт. Қожадан екі-үш жас үлкен. Әкесі Сүгір жылқы бағады. Бірақ ол біраз жыл бұрын оқуды тастап кеткен және жаман қылықтарға әуес.
• Қаратай — көрші колхоздағы комбайншы. Қаратайдың әйелі дүние салған. Ол Қожаның анасына үйленбекші. Қожа оны жек көреді.
• Жантас — Ол Қожамен бір сыныпта оқиды. Жантас пен Қожа бір бірін ұнатпайды. Себебі Жантас Қожаны үнемі «Қара көже» деп мазақтайды және екеуі де Жанарды ұнатқандықтан үнемі сөзге келіп қалады. Сол себепті өз сыбағасын алады.
• Майқанова — Қазақ тілі пәнінің мұғалімі (Майқанова Сәбира). Қожа оқитын сыныптың жетекшісі. Ол адамгершілігі мол әрі ақылды ұстаз.
• Әжесі — Қожаны қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқтырмай қызғыштай қорғап өсіреді. Өзінің ерке немересін еш жамандыққа қимайтын жанашыр жан.
• Анасы — Қожаның анасының аты — Миллат. Ол ақылды, тәрбиелі адам. Ауылдың үлкен-кішісінің бәрі бірдей алдынан қия басып өтпей, хан көтеріп, құрметтеп тұрады. Екі бірдей сайлауда қатарынан аудандық советке депутат етіп сайланған.
• Сәйбек қарт — Мектеп күзетшісі. Ол Қожаның әкесі Қадырдың досы, әкесі туралы көп білетін әрі Қожаға ақыл айтқан кісі.
• Оспанов — зоология пәнінің мұғалімі. Қожаның жақсы көретін мұғалімдерінің бірі. Ол Қожаның әкесінің көзі тірі кезіндегі жан досы болған.
• Жақанов — Қожаның сыныптасы.
• А.Михайловна — Толық аты: Анфиса Михайловна. Орыс тілі пәнінің мұғалімі. Қожаның айтуынша, "мұғалімдердің ішіндегі алтын адам".
• Сүттібайдың Қожасы — Қожаның сыныптасы. Сүттібайдың үлкен баласы. Бір сыныпта екі Қожа болғандықтан, шатастырмас үшін оны өңіне қарап "Сары Қожа" деп атайды.
Принадлежность в казахском языке выражается при окончаний принадлежности — тәуелдік жалғау. Такую конструкцию «существительное» + «окончания принадлежности» ещё называют притяжательной формой существительных.
Местоимение Аффикс Пример
менің -ым/-ім/-м менің қалам-ым (моя ручка),
дәптер-ім (моя тетрадь),
бала-м (мой ребенок)
біздің -ымыз/-іміз, -мыз/-міз біздің дос-ымыз (наш друг),
біздің дос-тар-ымыз (наши друзья),
үй-іміз (наш дом),
әке-міз (наш отец),
әке-лер-іміз (наши отцы)
сенің -ың/-ің/-ң сенің дос-тар-ың (твой друг),
сендердің дос-тар-ың (твои друзья),
әже-ң (твоя бабушка),
әже-лер-ің (твои бабушки)
сіздің -ыңыз/-іңіз, -ңыз/-ңіз Сіздің кеңес-іңіз (Ваш совет),
Сіздің жол-ыңыз (Ваша дорога),
Сіздің кеңес-тер-іңіз (Ваши советы),
Сіздердің жол-дар-ыңыз (Ваши дороги)
оның олардың -ы/-і, -сы/-сі оның қалам-ы (его ручка),
бала-сы (её ребенок),
әже-сі (его бабушка),
қыз-ым-ның қалам-ы (ручка моей дочки),
Қайрат-тың әже-сі (бабушка Кайрата)
В казахском языке после гласных и согласных используются разные варианты аффикса. Перед окончанием принадлежности глухие согласные заменяются звонкими.
Исходное слово менің (моя, мой) сенің (твой, твоя) біздің (наша) сіздің (ваша) оның, олардың (их)
мектеп (школа) мекте-б-ім мекте-б-ің мекте-б-іміз мекте-б-іңіз мекте-б-і
Существительные с несогласованным определением используются с окончаниями принадлежности 3-го лица.
город красивый город город Алматы его город
қала әдемі қала-сы Алматы қала-сы қала-сы
В случаях притяжательной формы третьего лица к основе слова прибавляются окончания -ы/-і, -сы/-сі.
Например: Бас-ы (его/ее голова), үй-і (его/ее дом), ана-сы (его/ее мать), іні-сі (его/ее брат).
Так как в казахском языке отсутствует грамматическая категория рода, то существительные в случаях притяжательной формы третьего лица могут переводиться на русский язык, как в мужском, так и в женском роде. Если существительное стоит в одном из двух падежей: Направительном падеже (Барыс септік) или Местном падеже (Жатыс септік), то после окончания принадлежности (тәуелдік жалғау) добавляется буква «н».
Мен қалада тұрамын. Я живу в городе. Мен Ақтау қала-сы-нда тұрамын.
Мен қалаға барамын. Я поеду в город. Мен Ақтау қала-сы-на барамын.
Существует также особая форма принадлежности, которая образуется с аффиксов -нікі/-дікі/-тікі (-нікі — после гласных; -дікі — после звонких и сонорных согласных). Эта форма используется, если существительное или местоимение выступает в роли сказуемого. Мынау сіздің кереует-ініз. (Это ваша кровать). Мына кереует сіз-дікі. (Эта кровать — Ваша). К существительному окончания принадлежности не добавляются. Особые формы принадлежности: менің — менікі, сенің — сенікі, оның — оныкі.
Объяснение:
Надеюсь