Күшейтпелі шырай Біркелкі сындардың бірінің екіншісінен не өте артық, не өте кем екендігін көрсететін шырай түрі күшейтпелі шырай деп аталады. Мысалы: үлкен — үп-үлкен,— тым үлкен, тамаша — тап-тамаша — өте тамаша, жақсы —жап-жақсы, аса жақсы, кіші — кіп-кіші — тым кіші т. б.
Күшейтпелі шырай екі түрлі жолмен жасалады. 1. Күшейтпелі шырай сапалық сын есімдердің алдына күшейткіш буындардың үстелуі арқылы жасалады. Мысалы: биік — біп-биік, ұзын — ұп-ұзын, жақын — жап-жақын, суық — сұп-суық т. б. Күшейткіш буындар (сын есімнің алғашқы буыны п дыбысына бітіп: биік — бі-йік — біп; жап-жақсы) негізгі сын есімдермен дефис (-) аркылы жазылады. Тек ақ, көк сөздерді күшейткіш буын үстелгенде аппақ (ап-ақ емес), көкпеңбек (көп-көк емес) болып бірігіп жазылады. 2. Күшейтпелі шырай сапалық сын есімдерге өте, тым, аса, ең, тіпті, нағыз, нақ, шымқай, орасан, ыңгай, кілең, сияқты күшейткіш үстеулердің тіркесуі арқылы жасалады. Мысалы: өте күшті, тым биік, ең жақсы, аса терең, нағыз жүйрік, шымқай қызыл, орасан зор т. б. Бұл сияқты күшейткіш үстеулер сын есімдердің алдында келеді де, бөлек жазылады.
1. Денсаулық – зор байлық. Здоровье – клад бесценный. 2. Жарлының байлығы – дененің саулығы. Богатство бедняка – его здоровье. 3. Ауру атанды да шөктірер. Болезнь и верблюда – с ног валит. 4. Ауру кірді — әлек кірді. Болезнь пришла – беда в дом вошла. 5. Ауру батпандап кіріп, мысқалдапшығады. Болезнь входит батманами*, а выходит мискалями**. 6. Ауру кісі күлкі сүймес, Ауыр жүкті жылқы сүймес. Больной не выносит смеха, конь – тяжелую ношу. 7. Қотыр қолдан жұғады, Таз тақиядан жұғады. Болячки передаются через руки, парша – через тюбетейку. 8. Ауруын жасырған бөледі. Кто болезнь свою скрывает, тот со смертью играет. 9. Батыр бір оқтық, Бай бір жұттық. Бай – до первого джута, батыр – до первой пули. 10. Ағын судың арамдығы жоқ. В проточной воде грязь не держится. 11. Бас ауырса жан қорқады. Голова начинает болеть – душа покой теряет. 12. Қай жерің ауырса, Жаның сол жерінде. Где болит – там и душа. 13. Жұғың бар жерде – шыбын бар, Шыбын бар жерде – шығын бар. Где мусор – там и мухи, где мухи – там болезни. Могу только на русском — Пусти по реке кусок хлеба — он вернется к тебе с маслом
Объяснение:
жіктеу: біз,сендер,олар,
сілтеу: бұл, міне, мынау
сұрау: қайда? неге?
өздік: өз, өзіміз
жалпылау: барлық, бәрі
белгісіздік: әркім, әлдекім, кейбір
болымсыз: ешкім, ешқайда