с казахским
Күлтегін жазуы —ежелгі түркі жазба ескерткіші. Моңғолиядағы Орхон
өзені бойының жанынан орнатылған. Ескерткіштің биіктігі 3,15 м., ені 1,34,
қалыңдығы 0,41 м. Тас бағана бес бұрышты, қырларында айдаһардың суреттері мен
қаған таңбалары бейнеленген. Күлтегін ескерткіші туралы алғашқы мәліметтер 19
ғасырдағы батыс зерттеушілерінің еңбектерінде жариялана бастады. Екі
құлпытастағы құпия жазуларды түркітанушылар көпке дейін оқи алмай келді.
1893 жылы 25 қарашада Дания ғалымы В.Томсен Орхон жазба жәдігерлерін
оқудың кілтін тапты. Содан кейін орыс академигі В.В.Радлов мәтінді зерттеді. Осы
зерттеулерден кейін құлпытастарға қашалған жазулар Күлтегін батырдың ерлік
істері туралы қаhармандық дастан екендігі белгілі болды. Радлов , С.Е.Малов, қазақ
ғалымдары С.Аманжолов, Ғ.Айдаров, Қ.Өмірәлиев, т.б. түркітанушылар Орхон
жазба жәдігерлерінің түркі тіліндегі мәтінін оқып, оны тілдік, әдеби, тарихи
тұрғыдан зерттеді. Күлтегін ескерткішінің бірі ғылымда «кіші жазу», ал екіншісі
«үлкен жазу» деп аталып кеткен. Бұлар түркі елінің даңқты әскери қолбасшысы
Күлтегіннің жауынгерлік жорықтарын бейнелеген. «Күлтегін батыр жайындағы бұл
екі дастанның да авторы аса дарынды ақыны, көрнекті қоғам қайраткері Иоллығ
тегін . «Күлтегін» жырының үлкен жазуы көлемі жағынан 428 өлең жолынан
тұрады. Бұл жыр алты оқиғадан құралған.
«Ер есімі- ел есінде» дегендей, бұл ескерткіштің көшірмесі Нұр-Сұлтан
қаласындағы Гумилев атындағы университетінің алаңында орнатылған.
1. Мәтіннің стилі мен жанрын анықтап, себебін дәлелдеңіз.
2. Мәтінде қарамен жазылған сөздерге синоним сөздерін табыңыз.
3. Мәтіндегі мақал-мәтелдерді автор қандай мақсатта қолданған?
4. Қазақ жазуының даму тарихы туралы пікіріңді білдір.
Мына дүниеде ананың ақ сүтіне не жетсін?! Әкенің маңдайыңнан иіскеп, махаббатпен сүйген сәтінен артық не нәрсе болсын?! Бала үшін мұнан артық бақ та, арман да жоқ шығар. Дүние атаулының ең ғажайыбы – бақытты отбасы болса керек-ті. Ал, сол дүниедегі сормаңдай жан кім десе, ана мен әкенің мейіріміне қанбаған бала дер едік. Әлбетте, сорлылығы үшін бала кінәлі емес, тағдыры, бәлкім, солай-ды. Ал, егерәки, сол сормаңдай дүние есігін кемтар немесе ауру болып ашса һәм ата мен ананың мейірімін көре алмайтын жетім болса ше? Кінә кімде екен?! Тар құрсақтан шыққан сәбиге талайға жетер мұң сыйлаған тағдыры, бәлкім, өзегін жарып шыққан баласын тастап кете баратын ана мен әкесіне рухи азық бере алмаған тас қоғам шығар?!... «Әке-шешең жынды болса, байлап бақ», балаңның ақыл-есі кем болса қалай болмақ? Бітпейтін сұрақ, түгесілмейтін мәселе...
Бүгінгі қоғамға барлап, көз салсаң айналада көптің барын, бірақ, өмір сүруге қажетті негізгі күш – сенім мен сезімнің, адамгершіліктің жетіспейтінін көре аламыз. Дегенмен, тар тірлікте кең тыныс болмайтыны белгілі. Мәселе – қоғамның әлсіз тұсына айналған, адамның жан-жүрегін тебірентіп, өзегін өртейтін ақыл-есі кем балаларды ата-аналарының тастап кететіні болып отыр. Жығылғанға жұдырық. Бұл мәселенің шеті емес, түгелдей-ақ айтылған, айтылуда, айтыла да бермек. Бұл – ғасыр індеті һәм даулы мәселе.
Әрбір бала бақытты болуға лайықты.
Аэропорт, әуежай – әуе көлігі құралдарымен тұрақты түрде жолаушыларды, жүк пен пошта тасымалдауды қамтамасыз етуге арналған кәсіпорын.

Алматы әуежайына тоқтау сәтінде
Бұл ұғым гректің aer – ауа, француздың port және латынша portus, яғни айлақ деген екі сөзінің бірігуінен шыққан. Құрамына аэродром, аэровокзал, т.б. ғимараттар, техникалық қызметтер, құрал-жабдықтар енеді.
Жабдықталу және тасымалдау дәрежесіне қарай халықаралық және жергілікті аэропорттар болып ажыратылады. Қазіргі таңда әуе көлігінде қызмет атқаратын жас мамандарды стюардессадеп атаса, жүргізушіні ұшқыш деп атайды.Әуе кемесін басқарудың өзі көп қиыншылықты талап ететіні мәлім. Ұшақты басқаруда осы күнге дейін біршама ұшқыштар миллиондаған адамдардың жанын алып қалу үшін, қз жндарын қиған. Аэропорт радиолокатормен, автоматты радиотехникалық құралдармен, жарық сигналы жүйесімен, навигациялық құрылғылармен, т.б. жабдықталады. Аэропорттың орнын таңдағанда оның қалаға қатынауға ыңғайлы болуы, қалада шуды көбейтпеу мақсатында едәуір қашықтыққа орналастыру, грунттық және гидрогеологиялық шарттардың орындалуы, аэропорт жанында биік кедергілердің болмауы, т.б. ескеріледі.
Аэропорттың негізгі бөлігі – аэродром. Онда ұшақ ұшатын және қонатын жолақты жолдар, бағдарлану жолы, ұшақ тұратын орындар, т.б. болады. Ал аэропорттың қызмет көрсету-техникалық аймағына жолаушылар кешені (аэровокзал, аэровокзал алаңы, перрондар, қонақ үй, т.б.), радионавигациялық және ұшақтарға техникалық қызмет көрсететін т.б. ғимараттар, сондай-ақ жүк тиеу және түсіру кешені жатады. Ірі аэропорттардың аумағы мыңдаған гектарға жетеді (мысалы, Нью-Йорктегі Кеннеди аэропорты) және оларда бір мезетте бірнеше ұшақ қонып және ұшып жатады. Қазақстанның барлық облыс орталықтары мен ірі қалаларында аэропорт бар. Алматы аэропортында тәулігіне, орташа есеппен 4 мың (жаз айларында 6,5 мыңға дейін) жолаушыға қызмет көрсетіледі.[1]
Объяснение:
вот