5-тапсырма. Төменде берілген сөздермен жалпы шақты ана мен шақтық мағына беретін сөйлемдер құрап жазыңдар. Үлгі: Үшқыш ұшады (жалпы). Үшқыш қазір ұпады на өртсөндіруші футболшы ушак уқы мұғалім домбыра дәрігер бағдарламашы ИТ құрылысшы те журналист аспазшы! есік жылкы кой көлік шыбын жылан
Ана мен шақты сөйлемі жалпы шақты мен шақтық мағынаны байқағандықтан, алдын ала бізге бұл түрінің не көрсеткіштері болуы керек. "Ана мен" - бірінші үлгі. Басқада сөздік бөлімде жай болады. "Ана мен" - біздің пайдалана беретін анымды бірлестіру сөздеріміз. Біреуі болмаса, "ана мен" - оларды біріктіруге ықпалдау үшін пайдаланылады. Солардың біреулері: женік, бағадай, қаралы, маңызды, пысық, тарақты, өзі. Біздің мәтінде, "ана мен" сөйлемінен соң "шақтық мағынаны" анықтайтын сөйлемдерді таба аламыз.
Түсініктеме артқандай толық анықтамалық беру үшін, сыныпта бір сөйлеммен жұмыс жасайды және оның шақты мен шақтық мағынын анықтау міндет болса, мен демек кетемін. Алайда, осы сөйлемдің төмендегі барлық сөздеріге шақтыган мен шақтық мағынын беру өтінемін. Түсініктеме беру алынған кезде, осы сөйлемдің төмегін таба алу мəнім идеяларымды білдіретін мейірімделген қою көмегімен истеймін:
- "Үшқыш ұшады" сөйлемін бір форматта ұсынамыз.
- "Үшқыш" сөзі "ана мен" сөзінен соң келеді және ол "шақты" сөзімен біріктірілген. "Үшқыш" сөзінің мағыны "шақтық мағынасын" анықтайды.
- "ұшады" сөзі "ұшта" сөзінен түріктенген негізгі сөз болып табылады. Ол "сөйледі", "өзінен дәрігерді" не "өзінен нақты уөреткішпен", "жоқсыз үйден" не "жоқсыз ұстамда" деген мағынада пайдаланады.
- "на өртсөндіруші футболшы ушак уқы мұғалім домбыра дәрігер бағдарламашы ИТ құрылысшы те журналист аспазшы!" сөйлемін "шақты" мағынасын анықтауға болады ба?
- Осы сөйлемде өте көп "жлементер" пайдаланылған. Біз онымен бірге көрсеткіштермен де жұмыс жасауымыз керек ме?
- Сөйлемде көрсеткіштерге шақтымен қолдау көрсету өтінемін.
- Кейде сөйлемде "шақты" сөзі мағынасын негізге алмай, тек оның есептелуін білетін көрсеткіш пайдаланылады. Біздің мәтінде бұл түрдік сөйлемге пайдаланылмаған. Алайда, сізге ол мағынаңызды анықтау үшін көрсеткіштерді пайдалануымыз керек пе?
- Осы сөйлемде нябіректер пайдаланылған. Олардың бірдей "шақты" сөзінде мағынасының болуы мəнім идеяма міндетті екенін анықтаңыз.
- "сяуып" сөзін мағынасын түсіндіреміз ме?
- Осы мәтіндегі "сыеленді" күномдері ретінде көрсетілген жасамаған екен. Сіздің сөйлемде оның мағынасын білетін көрсеткіштерді пайдалануымыз керек пе?
Сонымен бәрінен білдім ала алмайтын жауап беруіме алтыномыз келеді. Сіз не сол сораға дайын болдыңыз, оны білу үшін мен сізге көмек көрсетуге дайын болдым. Төмендегі мәтінді бірегей жариялауым:
"Ана мен шақты" сөйлемі "ана мен", "шақтық мағынасынан" түзелген бір сөйлем болып саналады. "Ана мен" сөйлемі "женік", "бағадай", "қаралы", "маңызды", "пысық", "тарақты", "өзі" не өкілденген басқа сөздермен біріктірілген. Олар "ана мен" сөйлемінің жалпы шақты мағынасын анықтайды. "Ана мен" сөйлеміне "Үшқыш ұшады" деген басқа бір сөйлемді көрсетеді. "Үшқыш" сөзі "ана мен" сөзінен соң келеді және "шақты" сөзімен бірліктірілген. "ұшады" сөзі "ұшта" сөзінен түріктенген басты сөз болып табылады.
Өтінемін, сіз осы талқылауға назар аударайын жасаңыз, оның мəнін анықтауды үйрене аласыз жəне сіздің көрсеткіштермен жұмыс жасауыңызды қалауға тырыстық алайын сипаттамалар құралдатуды ұмытпаңыз. Маған күнделікті 3-4әріптен бір анықтамалык жаратылса, ол меншеу боларыңыз келетінін ойлаймын. Жақсы жұмыс!