Республикамыздың жер қыртысында Д.И.Менделеевтің кестесіндегі химиялық элементтердің бәрі дерлік кездеседі. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің 5777 түрі өмір сүреді. Қосмекенділердің 12 түрі тіршілік етеді. Бауырымен жорғалаушылардың 150 түрі бар. Осы бағыттағы шаралардың бірі-қорықтар құру. Табиғат ескерткішінің біріне Іле Алатауындағы шыршалар кіреді. Қорықтарда азайып кеткен жабайы хайуанттар есепке алынады. Қорықтар өзінің табиғи сұлу көрінісі мен онда өсетін ағаш түрлерінің ерекшелігімен де құнды.
Көне Түркі жазуы (басқаша Орхон-Енесей жазуы) — V ғ. б.з.б. — X ғ. б.з. түркі тайпаларының жазуы.
Бірінші табылғаны Орхон өзенінің бойында (Екінші түркіт қағандығы) және Енисей өзенінің жоғарғы ағысында (Қырғыз қағандығы). Кейде руник жазбасы дейді, алман руналарынынан жанасым табып (кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасы да жақын). Азиялық түркі руналары соғды жазуының негізінде VIII ғ. бұрын жасалған деп есептеледі. Оның әліпбиінде 40-қа жуық графема бар. Көне түркі руника жазуы ерекшелігі - онда негізгі велярлық және палаталдық дауыссыздарға арналған бірнеше жұп дербес әріптер бар. Көне түркі руника жазуы жұмбағын 1893 жылы В. Томсен шешкен. Орхон ескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылы В.В. Радлов жасаған. «Күлтегін» жыры – елдің ішкі бірлігін жыр еткен, идеялық мазмұны терең, көркемдік дәрежесі биік поэзиялық туынды. 2001 жылы 18 мамырда Астана қаласындағы Еуразия ұлттық университетіне Күлтегін жазба ескерткішінің көшірмесі қойылды
