Бидай — астық тұқымдасына жататын аса маңызды дәнді дақыл. Қазақстанда алты түрі (Еділ бидайы, Полыпа бидайы, көже бидай, жұмсак бидай, қатты бидай, көбен бидай) өседі, жабайы түрлері сирек кездеседі.
Бидай қоңырбастар тұқымдасына жатады да, 22 түрді біріктіреді. Дәннің гүл қабықшаларынан ажыратылу дәрежесіне қарай барлық бидай түрлері жалаңаш дәнді немесе нагыз бидайлар жөне қабықты немесе полба бидайлары болып екі топқа бөлінеді. Жалаңаш дәнді (нағыз) бидайлардың масағы сынбайды, қалыпты жағдайда бастырғанда дәндері қабықшалардан жеңіл ажыратылады (жұмсақ, қатты, карлик, персикум, т.б. бидайлар). Қабықты (полба) түрлерінің масағы опырылғыш және бастырғанда өте қиын үгітіледі (спельта, мәдени бірдәнді, қосдәнді, зандури, т.б. бидайлар). Бидай түрлерінің ішінде барынша маңыздыларына жұмсақ және қатты бидайлар жатады.
Бабалардан қалған асыл сөздерді сарқып, жыр-мұраларды парақтар болсақ, ер жігіт, ер азаматқа қатысты өте көп сын-сипатты ұшырастыруға болады. Мәселен, батырлар жырында еркектің бейнесі «еңсегей бойлы, терең ойлы, өткір көзді, қыр мұрынды, қияқ мұртты, кең иықты, апай төсті, өткір тісті, жуан білекті, қапсағай денелі, бура санды, кең жауырынды, от ауызды, орақ тілді, темірдей саусақты, жау жүректі, сергек ойлы, ширақ қимылды, кескін сөзді, кесек бітімді, қырандай алғыр болуы тиіс
Менің кішкентай кезімнен бастап ата-анам маған Отанымызды сүю және оны құрметтеу керек деп айтқан. Біздің бір Отанымыз бар және оны әркім өзінше жақсы көреді, бірақ бәрібір, Отанды сүймеген мұндай адам жоқ. Отан деген сөзді естігенде бірден теңіз, табиғат сұлулығы, ата-анамның сүйіспеншілігі, өзгелердің бір-біріне деген құрметі есіме түседі. Мұны ұзақ уақыт бойы санауға болады, бірақ бәрібір өз Отаны бар. Біз өз Отанымызды ұлы болғандықтан емес, ол біздікі болғандықтан жақсы көреміз. Үйде сіз өзіңізді еркін сезінесіз. Отанға деген сүйіспеншілік - әр адамның қадір-қасиеті. Менің ойымша, адамдар бұл күштер тең болмаса да, бар күші үшін Отан үшін күресуі керек. Сіз өзіңіздің Отаныңызды өз отбасыңыздай сүюіңіз керек. Ең алдымен, біз Отанға, сондай-ақ достарымызға - шындыққа қарыздармыз. Отанды анасы сияқты туғаннан бастап сүю және қорғау керек.
Қуаныш-күн.
2.Сағыныш құстары тастап кеткен терек сияқты...
3. Бір ай қуанышпен өткізген күніңнен, бір күн сағынышпен өткізген күнің ұзақ көрінер.
4. Дат темірді жейді,
адам жанын сағыныш жейді.
5.Қаз көлін сағынар
адам туған жерін сағынар.
6.Тордағы құс еркіндігін сағынар,
Еркін самғар көк аспанын сағынар.
7. Кейісең кешір,
Ренішіңді ұмыт!
Сағынсаң кездес!
Салынба, құр уайымға.