Әнші құм
Қазақстанның кең байтақ дархан даласы әлі күнге дейін толық зерттелмеген, сыры ашылмаған құпияларға толы. Кең байтақ жеріміздің аумағында табиғаттың көз тартар небір құбылыстары мен қайталанбас өзіне тән ерекшеліктері бар. Солардың бірі «әнші құм» (кейбір деректерде Айғай құм) – Алматы облысы Кербұлақ ауданы жеріндегі Іле өзенінің аңғарын бойлай орналасқан Үлкен Қалқан тауы және Кіші Қалқан тауы етегіндегі құмды төбе, Алматы қаласынан 250 шақырым қашықтықта орналасқан. Биіктігі 150 м-дей, ұзындығы 8 км, ені 3 км-ге дейін жетеді. Қалқан тауларынан соғатын желдің бағыты үнемі өзгеріп отыруы нәтижесінде құм түйіршіктері електеніп, бірегей құм қо тұратын төбеге айналған.
«Алтынемел» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі «Айғай құм немесе Әнші құм» атты құмды төбені өз қамқорлығына алған. Кейбір деректерге сүйенсек, «Алтынемел» ұлттық қорығы кезінде Шоқан Уәлихановтың Қашқарияға сапарында пана болған деседі.
Ал енді бұл өңір неліктен «әнші құм» атанып кетті екен? Осыған тоқталып көрейік. Бұл құмның бір ерекшелігі – құрғақ күндері әуенді дыбыстар шығарады. Оның әуені бірнеше шақырымдарға жайылып, алыстан да естіліп тұрады.
Кейбір пікірлерге сүйенсек, құмның ұсақ бөлшектері бір-біріне үйкелген кезде осындай әуенді дыбыстар шығады екен: жеңіл самал жел шиқылдаған дыбыстар шығарса, қатты жел орган дыбысына ұқсас әуен шығарады. Алайда, желсіз күнде де құмның әуенін тыңдауға болады. Осы сиқырына байланысты, құм жайында көптеген аңыздар пайда болған. Құмның тағы бір ерекшелігі – ол басқа құмдар сияқты орнын ауыстырып, көшіп жүрмейді, керісінше, мыңдаған жылдар бойы Алтынемел аумағында, бір орында тұр.
Осындай табиғи ерекшелік әлемнің басқа жерінде жоқ деп айтсақ та болатын шығар. Тіпті кезінде Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан бұл табиғат ескерткішіне жолаушылар әдейілеп ат басын бұрған деседі.
Денсаулық зор байлық.
***
Тазалық — саулық негізі.
***
Бірінші байлық — денсаулық,
Екінші байлық — ақ жаулық,
Үшінші байлық — он саулық
***
Басы аманның малы түгел.
***
Аурудың алдын ал.
***
Демі бардың емі бар.
***
Жаман ауруға жақсы ас.
***
Көзің ауырса, қолынды тый,
Ішің ауырса, тамағың тый.
***
Көкірек ауру күле кетер.
***
Тұмау аяғы құрт,
Тұман аяғы жұт.
***
Ауру аздырады,
Суық тондырады.
***
Ауру кісі күлкі сүймес,
Ауыр жүкті жылқы сүймес.
***
Ауру батпандап кіріп,
Мысқалдап шығады.
***
Ауру астан,
Дау қарындастан.
***
Дауды елемеген төлейді,
Ауруды елемеген өледі.
***
Іздеп алған аурудың емі табылмас.
***
Айналдырған ауру алмай қоймас,
Бұлттанған күн жаумай қоймас.
***
Сіңбес астың бөгеуі көп.
***
Шықпаған жаннан үміт ет.
***
Жанымды алмаған ауру,
Жанымның садағасы.
***
Олақтан салақ жаман.
***
Шірік шірітеді,
Бұзық бүлдіреді.
***
Шірікке шыбын айналар.
***
Жасыңда салақ болсаң,
Бара-бара былық боларсың.
***
Ас — елдің құты.
***
Ет етке, сорпа бетке.
***
Көже деген тоқ ас,
Тұра келсең жоқ ас.
***
Ас астың орны басқа.
***
Айран ішсең ас болады.
***
Шымырдың сезімі сергек.
***
Тамақтан өткеннің бәрі тамақ.
***
Өзен жағалағанның өзегі талмас.
***
Ескі сөз жаңа сөздің қазығы.
***
Сергектің сенімі нық.
***
Ас адамның арқауы
