Әнші құм
Қазақстанның кең байтақ дархан даласы әлі күнге дейін толық зерттелмеген, сыры ашылмаған құпияларға толы. Кең байтақ жеріміздің аумағында табиғаттың көз тартар небір құбылыстары мен қайталанбас өзіне тән ерекшеліктері бар. Солардың бірі «әнші құм» (кейбір деректерде Айғай құм) – Алматы облысы Кербұлақ ауданы жеріндегі Іле өзенінің аңғарын бойлай орналасқан Үлкен Қалқан тауы және Кіші Қалқан тауы етегіндегі құмды төбе, Алматы қаласынан 250 шақырым қашықтықта орналасқан. Биіктігі 150 м-дей, ұзындығы 8 км, ені 3 км-ге дейін жетеді. Қалқан тауларынан соғатын желдің бағыты үнемі өзгеріп отыруы нәтижесінде құм түйіршіктері електеніп, бірегей құм қо тұратын төбеге айналған.
«Алтынемел» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі «Айғай құм немесе Әнші құм» атты құмды төбені өз қамқорлығына алған. Кейбір деректерге сүйенсек, «Алтынемел» ұлттық қорығы кезінде Шоқан Уәлихановтың Қашқарияға сапарында пана болған деседі.
Ал енді бұл өңір неліктен «әнші құм» атанып кетті екен? Осыған тоқталып көрейік. Бұл құмның бір ерекшелігі – құрғақ күндері әуенді дыбыстар шығарады. Оның әуені бірнеше шақырымдарға жайылып, алыстан да естіліп тұрады.
Кейбір пікірлерге сүйенсек, құмның ұсақ бөлшектері бір-біріне үйкелген кезде осындай әуенді дыбыстар шығады екен: жеңіл самал жел шиқылдаған дыбыстар шығарса, қатты жел орган дыбысына ұқсас әуен шығарады. Алайда, желсіз күнде де құмның әуенін тыңдауға болады. Осы сиқырына байланысты, құм жайында көптеген аңыздар пайда болған. Құмның тағы бір ерекшелігі – ол басқа құмдар сияқты орнын ауыстырып, көшіп жүрмейді, керісінше, мыңдаған жылдар бойы Алтынемел аумағында, бір орында тұр.
Осындай табиғи ерекшелік әлемнің басқа жерінде жоқ деп айтсақ та болатын шығар. Тіпті кезінде Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан бұл табиғат ескерткішіне жолаушылар әдейілеп ат басын бұрған деседі.
Берілген сөздердің синонимдерін тауып жазу.
Хал сұрасып – ахуалын/жағдайын/жағдаятын/ жай - күйін/тұрмысын сұрасып/білісіп;
Мақұлдасып – қостап, қоштап, қуаттап, құптап;
көз сүзерсің – көз саларсың, іздерсің;
айтысып – дауласып, жанжалдасып, керілдесіп, керісіп, қарсыласып, қырқысып, қырылысып, салғыласып, сілкілесіп, таласып, тартысып, тәжікелесіп, ұрысып, шаңқылдасып, шатақтасып;
күдер үзерсің – үміт үзерсің;
бөтен – басқа, бейсауат, бейтаныс, бөгде, бөлек, жат, қаймана, өзге, сырт;
өкпе – кейіс, кикілжің, кірбің, қыжыл, қынжылыс, реніш;
көтермесе – арттырмаса, жоғарылатпаса;
түбіне жету – бүлдіру; құрту; өлтіру; өлімге душар ету;
көтермей бір сөзіңді – ренжіп; өкпелеп;
жарылмайды – бөлінбейді, сынбайды, уатылмайды, шағылмайды;
жақсы – жаман – түрлі адамдар;
бақ- дәулет – бақыт;
табандамас – кежірлемес, қасары сіреспес;
шабаңдамас - еріншектенбес, жалқауланбас, кежірленбес, керенауланбас, қырсауланбас.
Берілген сөздердің антонимдерін тауып жазу.
Хал сұрасып - ахуалын/жағдайын/жағдаятын/ жай - күйін/тұрмысын сұраспай/біліспей;
Мақұлдасып – қостамай, қоштамай, қуаттамай, құптамай;
көз сүзерсің – көз салмассың, іздемерсің
айтысып – дауласпай, жанжалдаспай, керілдеспей, керіспей, қарсыласпай, қырқыспай, қырылыспай, салғыласпай, сілкілеспей, таласпай, тартыспай, тәжікелеспей, ұрыспай, шаңқылдаспай, шатақтаспай;
күдер үзерсің – үмітіңді үзбессің;
бөтен – таныс;
өкпемен – кикіджіңсіз, ренішсіз;
көтермесе – арттырса, жоғарыласа;
түбіне жету – бүлдірмеу, құртпау, өлтірмеу;
көтермей бір сөзіңді – өкпелемей, қалжыңды түсініп;
жарылмайды – бөлінеді, сынады, уатылады, шағылады;
жақсы – жаман –--
бақ - дәулет – бақытсыздық;
табандамас – қасарысар, сіресер;
шабаңдамас – еріншектенер, жалқауланар, кежірленер.