Түбір
Жұрнақ
Жалғау
Көптік жалғау
Тәуелдік жалғау
Септік жалғау
Жіктік жалғау
Сөз таптары
Зат есім
Сын есім
Сан есім
Есімдік
Етістік
Үстеу
Шылау
Еліктеу сөз
Одағай
Синтаксис
Сөз тіркесі
Сөйлем мүшелері
Бастауыш
Баяндауыш
Анықтауыш
Пысықтауыш
Толықтауыш
Септік жалғаулары (орыс. Падежные окончания) арқылы есімдер сөйлемдегі етістіктермен де, шылау сөздермен де, есімдер өзді-өздері де жалғасып әр алуан қарым-қатынасқа түседі.[1]
Мысалы:
Еңбектен еңбек шығады, еңбек туады,Еңбекті еңбек ақтап, еңбек жуады.Еңбек етіп күшті туған ерлерЕңбекке ерте тұра бекін буады.Еңбекте еңбек еткен ерлерім бар,Еңбекке сіңірген көп түрлерің бар,Еңбегім өзгерген жоқ, өз орнында,Еңбекпен ерік алатын жерлерім бар (И. Б.).
Бұл мысалда 13 мәртебе ұшырасатын еңбек сөзі түрлі-түрлі қосымшалар қосылып, әр алуан формада қолданылып тұр. Егер жетінші жолдың басындағы еңбегім дегеннен басқаларының қосымшаларын алып тастасақ, сөйлемдегі сөздердің байланысы бұзылып не қиыспай қалады, не сөйлемдердің мағыналары өзгеріп кетеді.[2]
Бұл қосымшалар сөйлемдегі сөздерді бірі-бірімен жалғастырып, септестіріп тұр. Осындай қосымшаларды септік жалғаулары дейміз. Сөздердің жалғауларды қабылдап өзгерту жүйесін сөздердің септелуі деп немесе септеу деп атайды.
Септік жал-
ғауларының
атыСұрауларыЖай септіктің
сұрауларыТәуелдік септік сұраулары1Атаукім? не?кімім? кімің? кіміңіз? кімі?
нем? нең? неңіз? несі?2Іліккімнің? ненің?кімімнің? кіміңнің? кіміңіздің? кімінің?
немнің? неңнің? неңіздің? несінің?3Барыскімге? неге?
қайда?кіміме? кіміңе? кіміңізге? кіміне?
неме? неңе? неңізге? несіне?4Табыскімді? нені?кімімді? кіміңді? кіміңізді? кімін?
немді? неңді? неңізді? несін?5Жатыскімде? неде?
қайда?кімімде? кіміңде? кіміңізде? кімінде?
немде? неңде? неңізде? несінде?6Шығыскімнен? неден?кімімнен? кіміңнен? кіміңізден? кімінен?
немнен? неңнен? неңізден? несінен?7Көмектескіммен? немен?кіміммен? кіміңмен? кіміңізбен? кімімен?
неммен? неңмен? неңізбен? несімен?
Объяснение:
вот удачи).
Қазақстанда 48 мыңнан астам көл бар, оның жалпы көлемі 45 мың шаршы км. Олардың ішінде өте үлкендері - Каспий және Арал теңіздері. Кез-келген картадан Балқаш, Алакөл, Зайсан көлдерін және Ертіс, Тобыл, Есіл, Сырдария, Іле өзендерін табуға болады. Қазақстан көлдерінің жартысынан көбі оның солтүстігінде, әсіресе орманды дала аймақтарында орналасқан. Мұндағы қамысты-қоғалы және басқа да су маңы өсімдіктерінің ну тоғайлары, тұщы сулы көлдер әртүрлі жануарлар үшін пана, әрі қорек. Мыңдағы үйрек, қаз, аққу, құтан, шағала мен батпақты құс осы көлдерде ұялайды да, көктем мен күзде жыл құстарының алып қоныс аударуы байқалады. Олар Сібр тундраларынан Оңтүстік Азияға қыстауға ұшып кетеді және керісінше. Солтүстік Қазақстандағы көлдердің маңызы өие зор, мұнда Батыс Сібірден жаз соңында ұшып келген, үйрек, қаз, тырна және басқа да су және су маңы құстарының түлеуі жүреді. Шөл мен шөлейтті жерлерде - жағалары ашық, балшықты және құмды қайраңдардан, тұзды топырақтан тұратын тұзды көлдер көп. Бірақ мұнда тұщы суаттарды қалың қамыс бекінеістері алып жатыр, мысалы, Балқаш маңы ну қамысында жарты ғасыр бұрын тіпті жолбарыс мекендеген. Шөл суаттарында оңтүстікке тән қанаттылар - бірқазан, суқұзғын, жалбағай, қарабайлар, құтандар (көкқұтан, жирен, сары, үлкен-ақ, кіші құтан), сонымен қатар, бұларға туыс бақылдақ құтан, әупілдек; шағала, көк шағала, үлкен қарқылдақ, қаратұмсық қарқылдақ және тағы басқалар мекендейді. Шөл көлдеріне құятын өзен алқаптарында ағаш-бұталы өсімдіктер жақсы жетілген, бұлар көптеген жануарларға пана. Шөл өзендерінің атырауы жануарлар әлеміне өте бай, Қазақстанда бұрын Сырдария атырауы, қазір ірі Іле өзені атырауының маңызы зор.
Объяснение:
