мақсаты: 1. оқушыларға м. мағауиннің өмірі мен шығармашылығы жөнінде мағлұмат бере отырып, шығармадағы ахмет шал мен зекен бойындағы өнегелі қасиеттерді үлгі ету. 2. оқушыларға шығарма кейіпкерлерін сомдата отырып, шығармашылыққа баулу, сөйлеу шеберліктерін шыңдау, әртістік қабілеттерін . 3. ілікке, бауырмалдыққа, достыққа тәрбиелеу. кіріспе сөз. м. мағауиннің «бір атаның » шығармасы – тәрбиелік маңызы зор шығарма. шығармада бар соғысқа аттандырып, қара қағаз алып, «шаңырағым шайқалып, отым өшеді» деп отырған ахмет шал неміс зигфридті бауырына басып алады. оған қазақшалап зекен ахметұлы деген атау береді. зекенді өгейсітпей, бар мейірімін төгіп, оның жақсы болып шығуына барлық жағдайын жасайды. жолында кездескен әділетсіздіктер мен қиындықтарды жеңіп шығады. бұл шығарма ұлтқа, нәсілге бөлінудің дұрыс еместігін, қа ауызбіршілік, бауырмалдық, достықтың қажет екенін насихаттайды. «бір атаның » (сахналық қойылым) і көрініс. басқарма: ал, ағайын, тегіс жиналсаң, сөзіме құлақ сал. өздерің білесіңдер, мен ауданға жұмысшы әкелем деп кеттім. ақыры былай болды. үкімет біздің ауданның тоғыз колхозына 54 жіберген екен. жер аяғы шалғай, мен барғанша ересектерін бөлісіп әкетіпті. соның өзі жақсы болды. жетісіп отырған ешкім жоқ, түгел кем-кетікпіз. төрт-бес жұмысшы қосылғаннан азаматтың орны толмас деп, ең ұсағынан таңдап алдым. (жұрт дабырласып кетеді.) басқарма: сабыр, сабыр, ағайын. менің әкелгенім алты-ақ . бәріне жетпейді. және қазір бауырыма салдым деп алып, ертең өгейсітіп жүрсек тағы қазақшылыққа жатпайды. мүмкін, үкімет әлі де жіберер, сонда қалғаныңа тиеді. әзір қолда барын құдай жолымен бөлем. ай, бәйбіше! тамақтарын ішіп болса, алып шық. бәйбіше: - қазір, ақсақал. басқарма: - ал, былайырақ тұрыңдар, ға орын беріңдер. жүріңдер, айналайындар, бері жүріңдер. басқарма: - ал, дәуренбек, дүкіметіңді оқы, ң мән-жайын айт дәуренбек: - басекең дұрыс айтады, ң саны алтау. смирна тұрып, внимательна тыңдаңдар. мен таныстырып шығайын. стройдың басында тұрған екеу – қазақ , үлкені сегізде, кішісі алтыда, мынаусы- нартай, анау – ертай, екеуі ағайынды. бұлардан соң татар , аты – рәшит, жетіде. көзі сығырайған, жалпақ бет, тақыр бас қара – қыз , қалмақ, я дүнген, жасы алтыда. қасындағысының аты яков, тоғызда, қолағаштай мұрнына қарағанда жойыт тәрізді, бірақ документте орыс деп жазылған; қайдан кеп, қайдан кеп, қайдан тұрғаны белгісізәрі мылқау. ең соңындағы – жаңа алдымен шыққан қасқа, жетіде. сіздерден жасыратын несі бар, тегі жаман неміс. бұл ң орны детдом емес еді, әке-шешеден бірдей айырылып, панасыз қалған соң алынған екен. үкіметтің кеңшілігі көп. енді осы араға келіп тұрған жайы бар. мен болдым, басеке, сөз өзіңіздікі. басқарма: - сөз дейтін не сөз осы ауылдан соғысқа сайдың тасындай қырық үш азамат кетіп еді. әзірге оралғаны екеу-ақ. дәуренбек қолдан, берден аяқтан айырылып қайтты. жиырма төртінен қара қағаз алдық. хабарсызы қаншама. тегіс жетімбіз. жетім болмасақ, жетпіске келген ахмет күндіз мал қарап, түнде күшкөлік баға ма. әйтеуір артының қайырын берсі сөз дейтінне сөз бар, біз айырылсақ, мына алдарыңда тұрған – атадан айырылған жетімдер. екі жарты – бір бүті бригадир берден: - тоқта! тоқта, осы тұрған жұрттың көбі алғысы келеді. мен де, ана ақаң да, мына тілеубай да, өзіңіз де құр қалмассыз. тегіс сәби жасындағы кішкентай көрінеді. шыққан жерін ұмытып, ертең-ақ етбауырымыз боп кетеді. өз қолыңызбен үлестіріп беріңіз. басқарма: - мен бөлмеймін, өздерің таңдаңдар. тек ретін айтайын. реніш, өкпе болмасын. ақа, жол сіздікі. таңдаған ңызды алыңыз. (ахмет шал ң бір-біріне жабысып тұрған екі қазақ тізерлеп бауырына қысып, маңдайларынан сүйді. содан соң ор
Ит адамның досы ғой, талас бар ма
Ортамыздан хақың жоқ аластауға
Компасың боп үйіңе алып келер
Борандарда, түндерде адасқанда- деп басталатын Свет Оразаев атты ақынның өлеңі болушы еді.
Алыпсоқ
Мен де барлық ер балалар секілді күшік асырағанды ұнататынмын. Мен бірінші класқа барған жылы аудан орталығындағы ағамыз овчарка күшігін әкеліп берді. Көзінің үстінде екі сарғыш ноқаты бар әдемі төрткөз күшікке «Алыпсоқ» деп ат қойдым. Маңайдағы күшіктерді алып соқсын деген ниетпен. Алыпсоқ үлкен, әдемі ит болып өсті. Кейінірек әлгі ағам мал ұстағандықтан үлкен, сақ ит керек деген соң Алыпсоқты беріп жібердік. Ит қанша жасайтынын біле алмадым. Өздерінше жыл қайыруларымен нешеге келгенін қайдам, мен әскерге кеткенде ағамның ауласында шынжырын сүйретіп жүргені есімде. Басы ғана қалыпты байғұстың. Күзетуден де қалыпты, алдындағы асын әрең ішетін.Ағам атуға аяп, машинасының артына салып алып басқа жаққа апарып тастасада қайтып келіп жүрді. Мен әскерден келетін жылы бір көршісі атып тастапты, кімнің өтініші екенін…
Көкқасқа
7-8 оқитын кезімде Көкқасқа атты төбеттектес күшігім болды.Тазыдан туған(тазының да тазалығына күмәнім бар).Ерекше күтім көрсеттім бұл итке. еркелеткенде терісін жүннің ығына кері қарай сипап өсірдім. Бетті ит болып өсті. Маңайдағы күшіктерді талап өскен неме ит болған соң тіпті құтырды.Көрші Ербол деген баланың иттері өмір бойы менің иттерімді талап кететін.Ол үйде 5 ит болса бесеуі де ұйымшыл болушы еді. Маған біткен иттерді күшігінен талап бетін қайтаратын. Сол Ерболдың бар иті талап жатқанда қыңсылауды білмейтін. Көзі қызарып, желкесін күжірейтіп әлі жетілмеген азуын көрсете айбат шегетін. Ерболдың қасқыр алған Ақдауылынан да ықпайтын. Бір-екі қар басқан соң ауылды аралап кететінді шығарды.Мал сойған үйдің бар жылы-жұмсағын жеп, сол үйдің иттерін талап кетіп жүрді.Ит тойған жеріне деген сол дағы… Кейін біреу атып тастады ма жоқ болып кетті. «Тау жақтан ит пе қасқырма бірдеңе көрдік» дейтіндердің сөзіне елең ете қалатынмын. Көкқасқа қайтып келе ме екен деп…
Құмай
«Жаман иттің аты Бөрібасар»-демекші бұл аты айтып тұрғандай құмай тазы емес еді. күзет мақсатында қойылған дүбара ит. Бірақ маған қатты берілген ит еді. көршінің иттерімен қосылып өз тауықтарымызды жеп кететін. Бұл итті жазып отырған себебім бар. Мылтықты итке қарата көтеруім осы Құмайдан басталады. Кейін жайлауда жүргенде бірер бөтен итті атқаным бар,себебі,құтырған ит қасқыр секілді қойды тартып кете береді екен. Атқа ерітіп, алысқа апарып атайын десе ағаларыма атқызбай қашып кетіп отырған. Ал, кезек маған келгенде Құмай қашпады. Көзін жұмбастан маған қарап тұрды.Керісінше мен көзімді жұмып аттым ғой деймін. Тілі салақтап қисая құлап бара жатқандағы көзі көпке дейін көз алдымнан кетпей жүрді…
ас- атасы нан
Тойдан табықпай
Қонақасы – тәңір ақысы.
Жолаушының үлеспеген еншісі бар.