Перевод
нақ осы жерден жиренайғыр өзені өтетін. тура тартылып, үйіліп келген жал топырақ өзенге жақындағанда иіндеу болып төселді. алғашқы кезде бұған әліштің ақылы жетпей жүрді. судың арғы бет өте берісі де нақ осындай иін болады да, одан әрі түп-түзу болып кетеді.
бір күні осы өзен бойына көп ағаш түсірілді. ағаштан зәулім көпір салынды, жал болып үйілген тас-топырақтың үстіне көлденең ағаштар төселінді. қырлы жіңішке ұзын шойындар әкелініп, қатарынан осы көлденең ағашқа шегеленгенде әліштің ойына ауылдағылардың «жол домбыраға ұқсайды» дегені түсе кетті. жол, шынында да, домбыраның мойнына ұқсап қалды. екі рельс екі шек те, ал шпалдар перне сияқты.
жол бітіп поезд келерде, әліш үмбеталовты жол мастері тарасов шақырып алды да:
— сен поезд өткенше көпірдің астына жатасың,— деді.
— менің де поезды көргім келеді, дмитрий степанович,— деді ол.
— сен поезды көрмек түгіл, мәңгі сонымен бірге боласың, алғашқы поезд өткенше осында қаласың,— деді тарасов. сөйтіп, бірінші рет поезд өтетін көпірдің астында әліш жалғыз қалды. әдетте бұл кезде жұмыстағы ең озат поезд алғаш өткенде көпірдің астында қалу құрметіне ие болады екен. ол кез-келген ға ұсыныла бермесе керек.
поезд гүрсілдеп өте шыққан соң, әліш орнынан тұра келіп жол үстіне қарап еді, түтіні будақтап паровоз жүйткіп барады екен. бұрын поезд көрмеген түйелі, атты қазақтар паровоздың артынан таң қалысып қарап тұр, енді біразы жарысып шауып барады. әліш ел қуанышының куәсі болды. кейінірек өзен жағасындағы иіннің мәнісін де түсінді, ол цементтен, тастан біржола істелетін темір бетонды көпірге қалдырылған орын болып шықты.
Жер шарына кең тараған 27 түрі бар. Африка, Еуропа мен Азияда кең таралған, кейбір түрлері жерсіндіру мақсатымен Америка, Австралия мен Жаңа Зеландияға апарылған. Қоразы мен мекиенінің сыртқы түсі әртүрлі: қораздарының тамақ асты қара түсті болады. Көпшілігі – отырықшы, кейбіреулері – жыл құстары. Ұзындығы 12 – 15 см. Ағаш қуыстарын, індерді, үй-жайларды мекендейді немесе ағаштарға шар тәріздес ұялар салады. Көптеген түрлері – синантропты. Қорегі – дәнмен; балапандарын бастапқы уақытта жәндіктермен, кейіннен өсімдік тұқымдарымен қоректендіреді. Еуразия аймағында кең тараған түрлері: үй торғайы (P. domestіcus); үнді торғайы (P. іndіcus) және дала торғайы (P. montanus). Орта Азия мен Кавказ сыртында ағаштарда үлкен топ құрып өмір сүретін испандық немесе қаратөс торғай (P. hіspanіolensіs) басым. Шөл даланы мекендейтін сексеуіл торғайы (P. ammodendpі); шөл торғайы (P. sіmlex) мен Сахалин, Оңтүстік Куриль аралдарында кездесетін жирен торғай (P. rutіlans) адамдар мекендерінен тыс жерлерде тіршілік етеді. Үнді және испандық торғайлар – дәнді дақылдардың зиянкестері. Шөл торғайлар сирек кездесетін құс ретінде «Қызыл кітапқа» енгізіліп, қорғауға алынған.[1]