Знаменательным в творческой эволюции Чингиза Айтматова можно считать его следующий после «Плахи» роман «Тавро Кассандры», которое сам автор определил как «ересь XX века». Это своего рода интеллектуально-философская рефлексия прозаика на экологический и духовный кризис современной цивилизации, попытка осмыслить пути дальнейшего развития человеческой цивилизации.
Роман «Тавро Кассандры» впервые был опубликован на немецком языке (Zürich: Unionsverl., 1994, перевод Фридриха Хитцера). А на русском - в журнале «Знамя» (1994, №12, с.9-110).
Айтматов шёл к этой книге всю свою жизнь. Прослеживая литературно-творческий путь писателя, видишь, как он возрастал от пленительных, нежных, романтически восторженных «Повестей гор и степей» через серединные проникновенные «И дольше века длится день» и «Плаху» до глубоко философского романа «Тавро Кассандры». Если честно, роман Айтматова «Тавро Кассандры», некоторые критики и большинство читателей, вначале не очень-то приняли по душе. Они по сравнению с предыдущими творениями автора отнесли его к разряду недостаточно художественных произведений, в смысле их литературно-эстетического аспекта. Хотя, мало кто из представителей современной мировой литературы так глубоко и проницательно, так искренно и заинтересованно, как Айтматов, представил корни и последствия антропологического кризиса. Но, несмотря на ряд творческих новаций в образе космического монаха Филофея, роман все же показался определенной части читателей слабоватым с точки зрения художественно-изобразительной выразительности.
Повествованию в романе предшествуют два эпиграфа - отрывок из мифа о предсказательнице Кассандре и известные слова Екклесиаста: «А блаженнее из обоих тот, кто еще не существовал, кто не видел злых дел, какие делаются под солнцем». Вот камертон, задающий основной тон айтматовской прозе, симфонической системе его многосложного произведения. Казалось бы, совершенно несовместимые течения в философии - экзистенциализм и натурфилософия - органично переплелись в идейном замысле романа. Уже в названии - контраст. Исследователь Г. Гачев верно заметил, что «в нем (романе) сведены как бы полюса интеллектуально-художественного развития самого Айтматова: про «тавро» знает любой пацан из аила. Но вот ведать про дочь царя Приама Кассандру - пророчицу, что предрекала гибель Трои, но никто не верил ее вещим предсказаниям - это уже знак изысканного гуманитарного образования и мышления мировыми сюжетами всего человечества» (Гачев Г., «Задумавшийся скиф и космический монах», «Свободная мысль» №8, 1995, с. 95-99).
«И на сей раз было Слово. Как когда-то. Как в том бессмертном Сюжете» - так начинается повествование романа «Тавро Кассандры», вновь Айтматов обращается к классическому произведению. Этот зачин по идейно-философскому содержанию является связующей нитью между романами «Плаха» и «Тавро Кассандры»: всепрощающая любовь к человеку, попытка мир, даже если «цена на этом пути будет слишком велика». Однако трагедия в том, что по своей природе прогресс - это все или ничто. Два и только два направления - одно верх, другое вниз, и невозможно, зацепившись, остаться на полпути, либо цивилизация развивается по восходящей траектории к вершинам совершенства, либо - бездна, гибель, провал в неизвестность - конец всего живого.
тәуелсіздіктен кейін өмірге келдім. әйтсе де менің келешегіме үлкен жол ашқан тәуелсіздіктің жөні бөлек. біздің ата- «егемен болмай ел болмас, етектен кесіп жең болмас» деген екен. осы тәуелсіздікке дейін қазақ жерінде еркіндікті аңсаған 300-ге таяу ұлт-азаттық көтерілістері болыпты.
мен тарихи кітаптарды көп оқимын. сол кезде байқағаным, тәуелсіздікке жету оңай болмаған екен. жүздеген алаш ұлдары бастарын бәйгеге тігіпті. ондағы мақсаты, қазақ халқының қолын тәуелсіздікке жеткізіп, ұрпағын бодандықтан құтқару болыпты.
біз жақында отанымыздың барлық өңірінен 150-ден астам оқушы астанада басқосып, тәуелсіздігіміздің 20 жылдығына арналған «қазақстанның жарқын болашағы – жастардың көзімен» деген тақырыпта шығарма жаздық. сонда тәуелсіздік туралы өз ойларымызды айттық. осы шараға ұйытқы болған «дарын» республикалық ғылыми-практикалық орталығы еді.
арман қуып, елдің ертеңіміз деп жүрген замандастарым жазған шығармалармен танысып, ой-пікірлерін тыңдағанда отанға деген патриоттықты айқын сезіндім. тәуелсіздіктің алдындағы тыныс-тіршілігімізді, одан кейінгі 20 жыл ішіндегі өркендеуімізді ортаға салдық. бұрын біздің алдымыздағы ұрпақ әрі кетсе мәскеу қаласына барған екен. ал қазір білімді жастар төрткүл дүниені шарлап жүр. бізбен кездесу кезінде «болашақ» бағдарламасының түлектері ел қамқорлығының арқасында әлемнің атақты білім ордаларында оқығанын айтты. білімді жасқа қашанда жол ашық екенін жеткізді. біз білім сайысында астананы да аралап көрдік. арқадан кербез алматыға, алтайдан каспийге дейінгі аралықта өмір сүріп жатқан қазақ елінің ұл-қыздары елорданың ғажайыптарымен танысып, «бәйтеректің» басына көтеріліп, әсем қалаға қызыға қарадық. мектеп бітіргеннен кейін осы қалада оқысақ деген арман әр оқушының көкейінде сайрап тұрды. мұның бәрін біз тәуелсіздіктің арқасы деп білеміз.