вот сама выбирешь что именно нужно
Обилие лугов с пышной растительностью и роскошных лесов с большим количеством всевозможных плодов — ягод, орехов, желудей, плодов каштана — создает исключительно благоприятные условия для развития животного мира.
Самый крупный представитель животного мира Западного Кавказа — зубр — дикий бык, зверь удивительной судьбы. В мае 1924 года создан Кавказский зубровый заповедник. Поиски, организованные для учета количества обитающих здесь зубров, не дали положительных результатов. Не было обнаружено даже следов этого могучего зверя. Впоследствии установили, что последний зубр был убит на Кавказе весной 1927 года.
Восстановление поголовья зубров стало одной из важнейших задач ученых, работников заповедника. Василий Михайлович Татарков, проработавший в нем около сорока лет, рассказал, что в заповеднике Аскания-Нова содержался чистокровный зубр бодо. Путем скрещивания гибридов зубра и бизона с чистокровным зубром планировалось постепенно вывести стадо чистокровных зверей. В июле 1940 года из Аскания-Новы в зубропарк Кавказского заповедника завезли самца по кличке Журавль и четырех самок. Им предстояло стать зачинателями стада кавказского зубра. В 1941 году, когда враг подходил к Москве, специальным вагоном из московского зоопарка сюда были доставлены еще 4 зубробизона с целью сохранить их.
В августе 1942 года фашистские войска вышли к предгорьям Кавказа. От Майкопа и Псебая они двинулись вверх вдоль рек Белой и Лабы и вышли на территорию заповедника. Вражеские егеря находились в нескольких километрах от зубропарка. Наблюдатели — звероводы В. Татарков, С. Дубовский, П. Кондратов и К. Кушников, делали все, чтобы сохранить зубров. «Стойла для зубров мы надежно замаскировали, — вспоминая о тех днях, рассказывал Василий Михайлович Татарков. — Печи топили лишь по ночам, чтобы дым не выдал нас. Самолеты-разведчики врага ежедневно кружили над нами, и мы понимали, что нас ищут. На тропах устраивали завалы так, чтобы они стали непроходимыми. Несколько раз фашисты бомбили зубропарк, но захватить его им не удалось годы. У зубра по кличке Журавль появился зубренок, которого назвали Ермыш. Он вырос и стал могучим зверем, сильным и красивым. Вес его был 1100 кг. Но пришло и его время. Чучело Ермыща стало уникальным экспонатом музея истории города Сочи.
Сейчас в Кавказском государственном биосферном заповеднике насчитывается более 350 зубров. Взрослые особи могучего зверя достигают более тонны веса. Высота в холке более 2 м. Питаются зубры травой, ветками, листьями, корой деревьев и кустарников, желудями, дикими грушами, яблоками.
Своеобразным хозяином леса является кавказский медведь. По росту и силе он уступает бурому медведю средней полосы России. Свои владения обходит медленно и уверенно, не так настороженно, как другие звери. Летом его можно увидеть на лесных полянах верхнего предела леса и на лугах. Осенью, когда созревают каштаны, дикие груши, буковые орешки, косолапый питается ими. Ввиду обилия растительной пищи медведь почти не прибегает к охоте на крупных млекопитающих. Зимой он впадает в спячку. Ранней весной, поднявшись с лежки, питается молодой травой. Пасется обычно с утра до 10—11 часов, затем находит пригретое солнцем место и устраивает себе «тихий час». Спит косолапый довольно чутко, потревоженный, он обычно покидает свою берлогу. Медвежата рождаются очень маленькими, чуть больше щенят собаки, и остаются при матери в течение 2 лет. Встреча с медведем для человека не опасна. Косолапый очень пуглив, и его легко обратить в паническое бегство неожиданным криком, свистом, выстрелом. Однако раненого или застигнутого около добычи медведя следует опасаться.
Тема: Ф.Яруллинның “Кояштагы тап” хикәясе (6 нчы сыйныфта сыйныфтан тыш уку дәресе)
Дәрес тибы: Белемнәрне гомумиләштерү һәм системалаштыру.
Максат: 1. Хикәя белән таныштыру, эчтәлегенә төшендерү; текстка караган лексиканы сөйләмдә активлаштыру; укучыларның аралашу күнекмәләрен үстерү; бердәм хезмәттәшлек итәргә өйрәтү; сәнгатьле, йөгерек, дөрес уку күнекмәләрен камилләштерү.
2. Фикерләү сәләтен үстерү, үзфикерләүне булдыру.
3. Әниләргә карата хөрмәт тәрбияләү.
Җиһазлау: Фәнис Яруллин.Сайланма әсәрләр; Татар теленең аңлатмалы сүзлеге, ноутбук.
Таратма материаллар:ак, сары битләр, маркерлар.
Дәрес барышы:
I. Оештыру өлеше.
1. Исәнләшү. “Хәерле көн, балалар!”
2. Дәреснең максаты белән таныштыру.
- Укучылар, бездә бүген сыйныфтан тыш уку дәресе. Сезгә өйдә Ф. Яруллинның “Кояштагы тап” хикәясен укып килергә кушылган иде. Без дәрестә аның эчтәлегенә төшенербез, яхшылык һәм яманлык турында сөйләшербез.
II. Актуальләштерү.
Укучыларга “Нәрсә ул яхшылык?” “Нәрсә ул яманлык?” дигән сораулар куела.
Алар үз фикерләрен белдерәләр. Бер-берсен тулыландыралар.
III. Яңа материал.
1. Татар теленең аңлатмалы сүзлегеннән “яхшылык, яманлык” сүзләренең төшенчәсен аңлату.
Яхшылык – файда, уңайлык, изгелек
Яманлык – усаллык, начарлык, әшәкелек.
2. Укучыларга ак кәгазь битләре, маркерлар таратыла. Алар шунда, чиратлашып, әниләренең яхшы сыйфатларын язалар. Шуннан соң бер укучы җавапларны укып чыга. Җаваплар кабатланмаска тиеш.
- Рәхмәт, балалар! Ә без үзебезнең әниләргә борчу китермибез микән? Алар бәхетле булсын өчен сезгә нишләргә кирәк? (тырышып укырга, тәртипле булырга)
Хикәядәге аңлашылмаган сүзләргә игътибар итик.
3. Сүзлек эше: тап – берәр өслектә аерылып торган нокта яисә мәйданчык
өтеп – яндырып, көйдереп
шомлы – куркыныч
4. Хикәя белән эш.
Өйдә укып килгән “Кояштагы тап” хикәясе буенча сөйләшү.
Хикәядә нинди образлар бар?
Хикәядән әнисе образы турында язылган юлларны табып укыгыз.
Өзектән әнисенең ниләр эшләгәнлеген табып әйтәләр.
Әни кешенең төп сыйфаты – эшчәнлек икәнлеген әйттерүгә ирешү.
Бу хикәядә малайның нинди сыйфатын күрдек?
Иң төп сыйфат: әнисе – эшчән, малай – ялкау икәнлеген күрдек.
Малай урынында булсагыз нишләр идегез? (Җаваплар тыңлана)
Ял итү. Физкультминутка.
IV. Ныгыту.
Укучыларга сорау язылган карточкалар таратыла һәм җавапларын дәрестән чыкканда җыеп алына.
1) Малай кем белән яшәгән? 2) Малайның әнисе нәрсәләр эшләгән? 3) Авыру әнисе малайдан нәрсә сораган? 4) Малай нинди начарлык эшләгән? 5) Бу начарлыкны нәрсә күргән? 6) Кояшта нәрсә калган?
V. Йомгаклау.
1. Сары кәгазьләргә әниләргә теләкләр язалар.
Мәсәлән: Бәхетле бул! Исән-сау бул!
Сәламәт бул! Янәшәмдә бул!
Озак яшә! Кайгы күрмә!
Беркайчан да авырма! Авырма! һ.б.
VI. Өй эше. Әниләр турында мәкальләр язып килергә.
Дәрес “Әни” турында җыр белән тәмамлана. Укучыларга билгеләр кую һәм дәресне тәмамлап, алар белән саубуллашу.