Ғұндардың юэчжи тайпасымен күресі ғұндардың жеңісімен аяқталды. Юэчжилер тек біздің заманымызға дейін 174—165 жылдары түпкілікті талқандалды. Нәтижесінде, юэчжилер Орталық Азияға шегініп, Әмударияның жоғарғы ағысына жылжиды. Ғұндарға бағынғандардың арасында үйсіндер де бар еді. Қытай жазбаларында 36-ға жуық көрші ұлыстардың бағындырылғандығы айтылған. Мөде біздің заманымызға дейін 174 жылы қайтыс болды.
Мөденің баласы Лаушан тұсында юэчжилер тасталқан болып жеңіліп, олардың бір бөлігі Жетісуды мекен етті. Жетісудағы сақтардың бір бөлігі юэчжилердің қысымынан Ферғананы басып өтіп, Парфия, Бактрияға жылжып, келесі бір бөлігі Ауғанстан Солтүстік Үндістанға (Кашмирге) өтіп кетеді. Үлкен юэчжилер Жетісуды 30—40 жыл шамасындай ғана иемдене алды. Кейін Жетісуды үйсіндер юэчжилерден тартып алды. Ғұндардың әскери көмегінің арқасында үйсіндер осылайша Жетісуға орналасқан болатын. Батысқа қарай ығысқан юэчжилер Бактрияны өзіне бағындырады. Олардың енді бір бөлігі үйсіндермен араласты.
Ғұндар мен Қытай арасында айырбас сауда жүріп тұрды. Бұл, әсіресе ғұндарға тиімді еді. Біздің заманымызға дейін 158 жылы шекарадағы сауда көздерін кеңейту мақсатында тәңіркұты Қытайға қарсы соғыс ашты. Біздің заманымызға дейін 152 жылы ғұндармен тағы сауда жөніндегі шартқа қол жеткізеді. Шекаралық аймақтарда сауда орындары ашылады. Сонымен қатар Гобиден оңтүстікке қарай жайылымдарды қайтарып алады.
Біздің заманымызға дейін 133 жылы ғұн-қытай соғыстарының жаңа кезеңі басталды. Бұл жолы соғысты қытайлықтар бастады. Әскери кимылдар бұрынғы ғұн аумағына ауысты. Соңғы ұрыста 90 мың ғүн әскері талқандалды. Біздің заманымызға дейін 90-жылдардағы қақтығыстарда 70 мың қытай әскері ғүн әскерін жеңе алмады. Өз күшімен ғұндарды жеңе алмайтындығына көзі жеткен Қытай билеушілері енді 20 жыл үзілістен кейін басқа көшпелі тайпаларды ғұндарға қарсы айдап салуға кірісті. Біздің заманымызға дейін 71 жылы ғұндар бағындырған елдерді өз жағына тарта бастады. Солардың қатарында үйсін билеушісіне елші жіберіп, некелік байланыстар орнатады. Ғұндар да қарап қалмай, өз кезегінде үйсін күнбиіне (гуньмосына) бір қызын береді. Ал ғұндар мен қытайлықтар арасындағы текетірес одан әрі жалғаса берді. Ғұндар енді қытайлықтардың одақтасы — үйсіндерден кек алуға кіріседі. Үйсіндердегі қытай ханшасы император сарайына хат жолдап, үйсіндерге көмек беруін талап етеді. Қытайдың 100 мың атты әскері ғұндарға қарсы аттанады. Үйсіндердің өзі 50 мың әскер шығарады. Біріккен үйсін-қытай күштеріне қарсы тұра алмаған ғұндардың 39 мың беделді адамдары қолға түсіп, 700 мың малы жаудың қолында қалды. Бұл ғұндар үшін орны толмас ауыр соққы болды. Біздің заманымызға дейін 71 жылы үйсіндерге қарымта шабуылға шыққан ғұндарға шығыстан дунхулар, батыстан үйсіндер шабуыл жасады. Ғұндар әскері ауыр жеңіліске ұшырайды. Бүкіл малдарының тең жартысынан айырылады. Үштен бір бөлігі ұрыс алаңында қаза табады. Адамдарының 3/10 бөлігі аштан өледі. Қытай әскерлері де үш бағытта шабуылдап, мыңдаған әскерді тұтқынға түсіреді. Қытайлықтар ғұндарға қарсы көршілерін айдап салуын жалғастыра берді. Ғұндардан тартып алған жерге әскери еңбек армияларын орналастырады.
Біздің заманымызға дейін 59 жылы Қытай Батыс өңірді басқаратын орган кұрды. Енді ғұндардың өз ішінде де іріткі басталып, билікке талас туған еді. Билікке таласудан, ішкі-сыртқы дағдарыстардан Ғұн мемлекеті ыдырап, біздің заманымызға дейін 55 жылы оңтүстік және солтүстік болып екіге бөлінеді. Хуханье шаньюй бастаған оңтүстік топ — Қытаймен бейбіт қарым-қатынас орнатты. Ал Чжи-Чжи бастаған ғұндардың солтүстік бөлігі Қытайдың қысымымен батысқа ауады.
Біздің заманымыздың Ill ғасырдың бірінші жартысында Шығыс Қазақстан мен Жетісуға келген ғұн тайпалары V ғасырға дейін өмір сүрген Юэбан мемлекетін құрды. Бұрынғы солтүстік ғұндардың ұрпақтары болып саналған аталмыш мемлекет дәстүрлі тәңірқұты атағын алды.
Деректерде юэбандықтардың тілі ежелгі түрік тіліне жақын болғандығы туралы мәлімет бар
Полезные ископаемые Алжира. В Алжире открыты и разведаны месторождения нефти, природного газа, каменного угля, руд урана, железа, марганца, меди, свинца, цинка, ртути, сурьмы, золота, олова, вольфрама, а также фосфоритов, барита и др.
Полезные ископаемые Алжира. В Алжире открыты и разведаны месторождения нефти, природного газа, каменного угля, руд урана, железа, марганца, меди, свинца, цинка, ртути, сурьмы, золота, олова, вольфрама, а также фосфоритов, барита и др.
В широком смысле, ядерная энергия затронула Алжир еще до появления этой страны на карте как независимого государства. Речь идет об испытаниях ядерного оружия, провидимых Францией.
Париж стремился к обладанию ядерной бомбой с начала 1950-х гг. К 1960 году в результате работы ученых первая бомба была создана. Ее мощность составила 70 Ктн (более чем в 3 раза больше, чем «Малыш», сброшенная на Хиросиму), испытания взрывом произошли 13 февраля над территорией малонаселенного алжирского вилаета Адрар. В течение последующего года в этой же местности провели еще 3 испытательных взрыва в атмосфере, но мощность бомб составляла уже менее 5 Ктн. Первые три бомбы назывались «голубой тушканчик», «белый тушканчик» и «красный тушканчик», что символизировало 3 цвета французского флага. При этом факт испытаний широко освещался в СМИ, на полигонах присутствовало большое количество журналистов, а второй взрыв 1 апреля 1960 г. совпал с визитом Н.Хрущева в Париж, что было расценено как попытка продемонстрировать силу Советскому Союзу.
Вдобавок к этому, в Ахаггаре (вилает Таманрассет) в период с 1961 по 1966 гг. французы провели 17 испытательных взрывов под землей.
В феврале 2013 г., во многом вследствие давления правозащитных организаций и ветеранов тех самых ядерных испытаний, часть секретной документации были раскрыты и доведены широкой общественности[i]. В частности, в них сообщается, что результаты анализов, проведенных через 13 дней после первого взрыва, показали наличие радиоактивного облака (правда, степень загрязнения не раскрывается), распространившегося по всей Северной Африке, затронув даже Сицилию. Собственно, это сегодня стало поводом для скандалов.
В 2001 г. во Франции создана AVEN – Ассоциация ветеранов ядерных испытаний, которые много лет пытаются бороться за предоставление льгот и получение компенсаций от правительства за нанесение ущерба здоровью. Собственно, эта категория и является самой пострадавшей, так как в район учений стягивались как армейские подразделения, так и гражданские специалисты. Многие долгое время находились в районе эпицентра взрыва, проводили учения и анализ обстановки.
Помимо AVEN, «раскручиванием» темы занимаются и алжирские правозащитники, также пытающиеся получить компенсации за ущерб, нанесенный населению. С их стороны нередко звучат обвинения в сокрытии масштабов заражений. Так, алжирский ученый-ядерщик Аммар Мансури утверждает, что подземных взрывов на самом деле было не 17, а 57. При этом, по его мнению, это делалось с целью деморализовать и отравить население колонии, которое тогда сражалось за независимость, а местное население специально не было предупреждено об опасности, связанной с радиоактивным заражением местности[ii]. Газета «Соут Аль-Ахрар» («Голос Свободы») в номере от 12 февраля 2011 г. рассказывает о 150 заключенных из числа коренных алжирцев (правда, доказательств этому не представлено), присутствовавших при взрыве в качестве подопытного контингента. А адвокат Фатима Бенбрахал, представитель пострадавших от испытаний алжирцев, утверждает, что «количество потенциальных жертв составляет десятки миллионов»[iii].
Алжир: город Алжир, Оран, Константина, Джельфа...