ғасырдағы қазақ билеушілерінің бірі Абылай өзін аса көрнекті мемлекет қайраткеріне тән қасиеттерімен көрсете білді. Абылай хан өзінің бүкіл ғұмырын қазақ мемлекеттілігін нығайту мен халықтың бірлігін қамтамасыз ету ісіне арнады. Ол 1711 жылы Түркістан қаласында дүниеге келді. Оның азан шақырып қойылған аты Әбілмансұр болатын.
Абылайдың бүкіл ішкі саяси қызметі бір орталықтан басқарылатын тәуелсіз мемлекет құруға бағытталды. Ол шексіз билікке ие болды, оны халық қолдады. Ресей үкіметі біріккен Қазақ мемлекетінің өркендеп дамуын қолдамаса да, 1778 жылы 24 мамырда Орта жүздің ханы етіп Абылайды бекітті. Абылай ант қабылдаудың және патшаның сенім грамотасы мен тарту-таралғыларын тапсырудың салтанатты рәсіміне барудан бас тартты. Ресейдің қол астына өтуді қабыл алғанына қарамастан, ол іс жүзінде Ресейге мүлде тәуелсіз ішкі және сыртқы саясат жүргізді.
Абылай ханға бір орталықтан басқарылатын мемлекет құрудың сәті түсті. 1771 жылы Түркістан қаласында қазақтың бүкіл үш жүзінің ханы болып жарияланды. Бұған оның жоңғарлар мен Еділ бойы қалмақтарын талқандаудағы үлесі игі ықпал етті. Өзінің қол астындағы халықты дұрыс басқару үшін Абылай үш жүздің әрқайсысына әйгілі тұлғаларды билеуші етіп тағайындады. Ол сот билігін күшейте түсті. Сонымен қатар белгілі қазақ билерінің және батырларының беделіне арқа сүйеді. Сондай күшті, ықпалды саяси тұлғаның бірі Бұқар жырау Абылайдың кеңесшісі болды. Абылай қазақ рулары мен тайпаларының арасындағы өзара қырқыс, алауыздықтан туындайтын қақтығыстар мен барымта алуды тоқтатты. Ол қазақтардың егіншілікпен, шөп шабумен және балық аулаумен айналасуына қолдау көрсетті.
Хан қазақ даласында ұстаханалар салуда бастамашы болды. Абылай хан ақын-жырау, әнші-күйшілер мен діни қайраткерлерге қамқорлық жасап отырды. Абылайдың сыртқы саясаты оның алыстан болжайтын көрегендігімен ерекшеленді. Абылайдың сыртқы саяси қызметі Қазақстан аумағының ешкім қол сұға алмайтын тұтастығын қамтамасыз етуге бағытталды. Мәселен, Абылай Ресеймен өзара қарым-қатынасында тату-тәтті көршілік саясат ұстануға тырысты. Ресей мемлекетімен дипломатиялық және сауда байланыстарын орнатты. Қол астындағы халықты Ресей әскери қызметкерлерінің орынсыз талаптары мен әрекеттерінен батыл қорғай білді.
Абылай күш-жігерін жоңғар шапқыншылығын әлсіретуге бағыттады. Бірақ бұл ретте Ресейдің ықпалды әскери көмегі бола ма деген үміті ақталмады. Жоңғарлар Цинь империясымен бейбіт келісім жасағаннан кейін барлық күшін батысқа қарай бұрды. Сөйтіп 1741 жылы қазақтарға қарсы тағы бір ірі жорыққа шықты. Тұтқиылдан баса-көктеп кірген жоңғарларға Абылай тұтқынға түсіп қалады. Абылайды тұтқыннан босатып алудың сәті Жоңғар мемлекетімен бейбіт келісім жасалғаннан кейін ғана түсті.
Жоңғар билеушілерінің билік үшін қырқыстарын қазақ сұлтандары оңтайлы пайдалана білді. Бұндай жағдайлар қазақтарға оларды әлсіретуге және Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс аудандарын жоңғарлардан қайтарып алуға мүмкіндік туғызды. Абылай жоңғарлардың тақтан үміткер мұрагерлеріне қолдау көрсету арқылы олардан қазақ жерлерін қайтарып алды.
Абылай хан Қазақ хандығының қауіпсіздігі мен тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін сыртқы саясатты асқан көрегендікпен жүргізді. Ресейдің қол астына сырт көзге ғана формальды түрде қарап, 1756 жылы Қытай үкіметімен дипломатиялық қатынас орната бастады. Бұл шара оған Ресейдің Қазақстан аумағындағы отаршылдық әрекеттерін тоқтатуға, сонымен қатар Қытай тарапынан туындайтын қауіпке жол бермеуге мүмкіндік берді.
Абылай хан 1781 жылы дүние салып, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде жерленді.
Абылай хан қазақ халқының тарихында ерекше маңызды орын алады. Абылайдың күш-жігері ең алдымен мықты және тәуелсіз Қазақ мемлекетін құруға жұмсалды. Орыс ғалымы И. Крафттың сөзімен айтқанда «Ол қалыптасқан жағдайларға қарай бірде Ресейге, бірде Қытайға, енді бірде Жоңғарияға шын берілген болып көріне білді, ал шын мәнінде ешкімге де бас иген жоқ».
В 1640 году на общемонгольском съезде Казахстан был выбран объектом агрессии. Активизация внешней политики ойратов в отношении Казахстана и Средней Азии сопровождалась обострением казахско-джунгарских отношений, результатом чего стали частые военные столкновения. Борьбу против джунгар возглавил Жангир хан (годы правления: 1645 – 1652), который побывал в джунгарском плену.
Одним из первых крупных и наиболее знаменательных сражений между казахами и джунгарами была Орбулакская битва. Казахско-джунгарская война началась в 1635 году. Нападающей стороной были джунгары во главе с Батуром. Продолжительное время война протекала с переменным успехом, побеждали то одни, то другие.
Междоусобный раздор казахских феодалов продолжал сказываться на общей ситуации. Отсутствие единства в казахском обществе, необходимость объединения против захватчиков — именно эти проблемы пришлось решать Жангиру. Он умело строил отношения с известными батырами и влиятельными биями, уделял большое внимание контактам с Бухарским и Хивинским ханствами. Авторитет Жангира рос быстро. Ставка его находилась в городе Туркестане — столице Казахского ханства. Жангир поддерживал отношения и с правителями Восточного Туркестана. Так он начал крупную политическую игру, не будучи избранным ханом. Жангир (Джахангир) был третьим сыном казахского хана Есима.
Батур-хунтайджи собрал большое войско для наступления на Жетысу. К его коалиции примкнули сын хакасского Алтын-хана Омбо-Эрдени, зять Батура-хунтайджи Огирту, Цацен-ан, младший брат Огирту, тайши Чокур, тайши Солтан, предводитель сибирского народа холтов и другие мелкие вожди племен. Несмотря на множество знатных имен, всего войско насчитывало не более 50 тысяч человек. Жангир об этом знал и старался предпринять все возможные меры. Нужно было собрать казахское объединенное войско, а в случае острой необходимости по у дружественных соседей.
Опасения Жангира подтвердились в 1643 году, когда Батур хунтайжи, собрав войско, захватывает некоторые земли в южных и юго-восточных отрогах Тянь-Шаня. Узнав об этом, Жангир с небольшим ополчением в 600 человек решает встретить войско противника, несмотря на его значительное превосходство.
Для битвы Жангир выбирает горное место недалеко от реки Ор. Зная о превосходящих силах противника, тактикой ведения боевых действий казахи избирают окопный метод. Жангир, опасаясь открытого военного столкновения с джунгарами, расположил часть своей дружины в ущелье между двух гор, заранее окопав его глубоким рвом и обнеся высоким валом. Протяженность военного укрепления составила 2,5–3 км, передний край окопа был высотой с человеческий рост. Жангир хан рассредоточил воинов с трех сторон горного ущелья, разделив их на три мобильные группы. Когда ничего не подозревавшие джунгары вошли в ущелье, их сначала забросали камнями, а затем, воспользовавшись возникшей паникой, ударили по ним с тыла. Джунгары, не ожидавшие такого хода событий, не смогли оказать сопротивления. В ходе этого боя джунгары потеряли значительное количество воинов (около 10 тысяч человек) и было вынуждено отступить под натиском подоспевшего из Самарканда войска Жалантос батыра с подкреплением в 20 тысяч человек.
Поражение Батура хунтайджи с войском, намного превосходящим казахское ополчение, подорвало его авторитет. В Джунгарии вспыхнули внутренние междоусобицы, в результате чего в казахско-ойратских войнах возникло короткое затишье.
Орбулакская битва стала примером военного мастерства хана Жангира мужества, героизма и невероятной силы военного духа казахов. Несомненно, это сражение вошло в мировую летопись боевой славы и военного мастерства. Мировая история знает только один аналог подобного сражения. 300 спартанских воинов под предводительством царя Леонида в битве у Фермопил несколько суток удерживали персидское войско численностью 20 тысяч человек. В 1993 году на месте Орбулакской битвы был установлен памятный монумент.
Однако военные столкновения все же происходили, успехи были переменными. Некоторое время джунгары даже контролировали восточную часть Семиречья.
В 1652 году хошоутский предводитель Цэгэн хан совершает походы в казахские улусы и в одном из сражений его сын Галдам убивает Жангира.
В знак признания заслуг Жангир хана похоронили в г. Туркестане, возле мечети Ходжи Ахмета Яссауи; позже над его могилой был воздвигнут мавзолей, который до наших дней не сохранился.
Відповідь:
Пояснення
іван IV запропонував Єлизаветі вийти за нього заміж й просив переїхати до неї в Англію. Єлизавета на шлюб відповіла відмовою.