Яксарт шайқасы (б.з.д. 329 ж.) - Македония әскері мен Александр Македонскийдің басшылығымен скифтермен Яксарт өзенінде (қазіргі Сырдария) шайқас. Қазіргі уақытта шайқас өтетін жер Өзбекстан, Тәжікстан, Қырғызстан және Қазақстан шекарасында Ташкенттен оңтүстік батысқа және Худжандтан солтүстік-шығыста орналасқан.
Біздің дәуірімізге дейінгі 334 ж. e. Ұлы Александр Геллеспонттан өтіп, Ахеменидтер империясына басып кірді. Парсыларды Граникус, Иссус, және, ең соңында, Гаугамела шайқастарында жеңіп, Азия патшасы рөліне ие бола бастады. Өзінің жаулап алу науқанын жалғастыра отырып, Македония королі Орта Азияға әскерімен келді.
Орта Азиядағы соғыс Кіші Азия мен Месопотамияға қарағанда мүлде басқа сипатта болды. Мұнда македондықтар жергілікті халықтың қатал қарсылығына тап болды. Күрестің бірінші кезеңінде қарсылықты Артаксеркс IV атымен Персияның патшасы деп жариялаған Бактрияның бұрынғы сатрасы Бессус басқарды. Оны Ария Сатибарзан сатраптары қолдады, Арахосия мен Дрангианада көтерілістер басталды, бірақ Александр қарсыластарының сәйкессіздігін пайдаланып, оларды жеңіп, б.з.д. 329 жылдың көктемінде. e. Гиндукушты жеңіп, әскерімен Бактрияға кірді.
Яксартта Александр Александрия Эсхата қаласын 20 күнде тұрғызды, оған македондықтар мен жергілікті тұрғындардың қызметіне жарамсыз грек жалдамалыларын қоныстандырды. Яксартта қала салуды оның тәуелсіздігіне қауіп төндіретін деп санаған скифтер (сақтар) патшасы солдаттарына оны жоюды бұйырды. Скифтердің үнемі шабуылдары Александрды бұл мәселемен жеке айналысуға мәжбүр етті.
Объяснение:
Арриян, Круций Квинт және Геродот еңбектерінде сақтардың Александр Македонский армиясымен екі жыл бойы соғыс жүргізгендігін баяндады. Александр Македонский сақтарды соғыста тізе бүктіре алмады. Енді сол сақтардың Александр Македонскиймен жүргізген соғыстарының шешуші кезеңдеріне тоқталайық.
Үш жарым жыл ішінде Македондықтар Парсы флотын талқандап, Эгей мен Жерорта теңізіне орнығып алды. Парсылардың саяси-экономиялық орталығы Вавилон қаласын жаулап алды. Осы уақыт ішінде Македон жауынгерлері сегіз мың шақырымнан астам қашықтықты басып өтті. Парсы патшалығы талқандалды. Дегенмен өздерінің жеңісін баянды етуі үшін Македондықтарға бактрия, соғдиана және корезмді бағындыруға тура келді. Бұл далаларда көшпелі сақ – массагед тайпалары мекендеді. бактрия мен соғдиана аса маңызды сауда жолында тұрды. Шығысқа үстемдік ету үшін македондықтарға міндетті түрде осы аймақты бағындыруға тура келді. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін македондықтар тағы да үш жарым жыл уақыт кетірді.
Б.з.д. 330 жылы көктемде Македон әскерлері Әкбатанға қарай жылжып, 15 күннің ішінде мың шақырым жерді басып кетті де, Дарийдің соңғы байлығын басып алды. Македон атты әскері мен жеңіл қаруланған жаяу әскерлері парсы әскерлерін одан әрі қарай қуды. Көп ұзамай Дарийдің өлтірілгені белгілі болды. Содан соң македондықтар Соғдианаға – сақтарға басып кіріп, бостанғыш сүйгіш тайпалармен екі жылға созылған соғыс жүргізді.
Соғыстың бірінші кезеңде – б.з.д. 329 ж. Македон жауынгерлері Окс өзенінен өтті де, Мараканд ( Самарқанд) қаласын басып алды. Бұдан кейін македондықтар Яқсарт өзеніне жетіп, аса мықты қамал- қала соңғы Александрия ( Ход-жент) қаласын салды. Алайда Соғдианадан орнығу үшін тағы да екі жыл соғуға тура келді.
Македон басқыншылармен күресті Соғдиананың әскер басы Спитамен басқарды. Ол сақ тайпалармен одақ құрды. Жергілікті халық көтеріліске шығып, Яқсарт өзені аңғарындағы жеті қаладағы Македон гарнизондарын жойып жіберді. Спитамен басқарған жасақ мараканд қаласындағы Македон гарнизондарын қоршауға алды. Македон әскері қиын жағдайда қалды. Олар, дегенмен, жанталаса отырып, көтеріліске шыққан жеті қаланы да қайтарып алды, бірақ спита мен әскеріне қарсы тұруға мүмкіндік болмады. Себебі Яқсарт өзінің оң жағында тұрған сақтардың үлкен кіші өзендер арқылы македон армиясын атқылады. САқтар Александрға сөз салды: « сен, Александр, сақтармен соғысамын деп өрескелдікке барма, егер сенің оларға шабуыл жасауға батылың барған болса, олардың азаттық тағылардан ( варвалардан) өзгеше екенін байқаған болар едің.
Македондықтар өзен арқылы тас ататын машиналарын құрып, сақтарды атқылай бастады. Атқылау кезінде садақшылар мен мергендер ( сақпаншылар) өзеннен өтіп, сақтардың алдыңғы отрядттарын кейін шегіндірді және фаланг ( ұзын найзалы әскерлер) мен атты әскерінің өзеннен өтуінен жағдай жасады. Сөйтіп, шайқса Яқсарт өзенінің оң жағына ауысты. Шайқастың Бірінші кезеңін македондықтардың алдыңғы кезеңі бастады. Сақтар қарсы одақтас атты әскер отряды жіберілді. Сақтар бұл шабуылды тойтарып, оларды қоршап алып, жебемен атқылады. Атты әскерге көмекке жеңіл қаруланған жаяу әскері жіберілді. Енді сақтар шегінді алайда жауды көзден таса қылған жоқ.
Екінші кезең негізгі күштің ұрысы сақтардың шегінуі. Алдыңғы жасаққа көмекке ұш шағын топпен атты мергендер жіберілді. Алайда сақтар македондықтар шабуын тойтарып тастады. Сонда өзінің атты әскерінің бәрін де соғысқа кірістірді де, сақтарды шегіндіріп соңынан түсті. Аррияның айтуынша, сақтарды аптап ыстық, шөл және Александрды ауыртқан лай су құтқарды. Ұлы қолбасшылардың жеңілістерінің табиғи қиыншылықтарға аудару – ежелгі және тарихшылардың әдеті. Шындығына Кирдің түбіне жеткен қайғылы оқиғаны еске алған Александр сақтардың жеріне тереңдеп енуге бата алмады. Македон армиясына қарсы сақтардың әскери қимылы өз әскерінің жеке-жеке талқандалуынан сақтай отырып, дұшпанға қарсы күшті бірте-бірт екүшейтумен сипатталады. Шайқасып жатқан отряд бір-бірімен тығыз байланыста болды және өзара практикалық қимыл бірлестігін сақтады. Сақтардың артынан түсуді тоқтату ариян айтқандай сақтарды талқандаудан сақтаған жоқ,керісінше .сақтардың македондықтардың өз жеріне тереңдете енгізіп алып .талқындауынан сақтап қалды,
Осыдан кейін Македон басқыншылары негізгі кұштерін Мараканда тұріан Спитамен басқарған жауынгерлеге қарсы жұмсады.Бірақ Спитамен жағдайды дұрыс сарапқа салды да,шайқасқа түспей. Мараканды тастап тез шегініп. сақ әскеріне барып қосылды.
Реформы в налоговой системе.
В 1893 году доходы государства превысили расходы на 98,8 млн. рублей. В основном это могло быть достигнуто только благодаря увеличению налогов. В частности, при Витте была окончательно отменена подушная подать в земледельческих районах Сибири, оборонная подать приняла форму раскладочного налога. Но главное – Витте предпринял попытку реформирования торгово-промышленного обложения.
Витте начал реформу с того, что увеличил промысловый налог с трёх процентов до пяти. Доходы казны сразу увеличились на 5 млн. рублей. В 1893 г. была изложена программа Министерства финансов по реформированию налоговой отрасли, основной сутью которой было переориентирование с внешних признаков при налогообложении на другие, более современные методы.
Витте стоял у истоков так называемой сахарной нормировки, которая была введена в России в 1895 году. Смысл её заключался в ограждении рынка от излишков сахара путём обложения их дополнительным акцизным налогом.
Введение винной монополии.
По инициативе Витте в 1894 году была введена государственная монополия на торговлю крепкими спиртными напитками. Основная суть питейной монополии заключается в том, что никто не может продавать вино кроме государства, производство вина должно быть ограничено теми размерами, в каких его покупает государство, а следовательно и теми условиями, на которых будет настаивать государство. Реформа возымела положительный результат. К 1899 г. весь питейный доход составил 421,1 млн. рублей против 297,4 млн. рублей в 1894 году, а к началу 1900-х годов доля питейного дохода составила 28% всех обыкновенных бюджетных поступлений. При Витте винная монополия давала около миллиона рублей поступлений в день и именно при нем бюджет страны окончательно стал строится на спаивании населения.
Реформы в железнодорожном хозяйстве.
В 1889 г. было издано Временное положение о железнодорожных тарифах. Таким образом, тарифное дело было поставлено под государственный контроль. В дальнейшем Витте публиковал новые редакции положение и, маневрируя тарифными ставками, менял направления грузопотоков, поощряя те или иные статьи экспорта, а порою и ограждая покровительствуемые отрасли промышленности от конкурентных импортных товаров, то есть, поддерживая отечественного производителя. Другое направление реформирования железнодорожного хозяйства при Витте – выкуп убыточных железных дорог государством.
Денежная реформа.
Рубль стал одной из стабильнейших валют мира. Преобразования 1895-1897 гг. явились составной частью широкой программы экономических нововведений 90-х годов. Они ускорили индустриальную модернизацию России и в последующем народнохозяйственному организму выдержать тотальные потрясения русско-японской войны и революции 1905-1907гг. Реформа отразила острую потребность государства преодолеть очевидную архаическую замкнутость, рыхлость и неэластичность многих основополагающих финансовых структур и в первую очередь самого рубля. Она интеграции России в систему мирового рынка.
Реформы в сфере аграрного сектора экономики.
Возглавив в 1902 г. Особое совещание о нуждах сельскохозяйственной промышленности, Витте смог глубже осознать значение крестьянского вопроса и возможности его решения. По принятому на его заседании решению, царь утвердил сеть созданных при нем губернских и уездных комитетов. Кроме отмены в 1903 году круговой поруки за внесение прямых налогов, Витте мало что сделал на министерском посту против общины.
Реформы в промышленности.
При нем к 1900 году были учреждены и оснащены оборудованием 3 политехнических института, 73 коммерческих училища, учреждены или реорганизованы несколько промышленно-художественных заведений, в том числе знаменитое Строгановское училище технического рисования, открыты 35 училищ торгового мореплавания.